Samstag, 21. November 2015

Amaneti i nanës

Poezi nga Kamber Cano

(Këtë poezi ua dedikoj me dhimbje e respekt,gjithë nanave e baballarëve tanë çam,që ashtu si nana ime ,nuk mundën ta shifnin më Çamërinë)

Biri im.
Sa herë të kthehesh nga Çamëria
eja te varri im.
Edhe në më ka zënë gjumi,
të bëj rixha të më zgjosh.
Dua,
gjithçka të më tregosh.
Ç'bën Çamëria?
Buzëqesh 
a ende lotët nuk janë tharë?
Si janë njerëzit,
ullinjtë?
deti,
shtëpit,
retë.

Deri sa ajo tokë të jetë e ndarë.
nuk jam e qetë.

Kur të vijë dita e shënuar që Çamëria do jetë jona,
shko te shtëpia e vjetër.
Në sepete 
do gjesh dullaman
e shamin e kokës,
qëndisur në ar.
Meri me vete.
Dua të vishem nuse ate dite, me kostum shqiptar.
I thuaj edhe tyt eti
të vishet dhëndër.
Kam një jetë që e shoh këtë ëndër.

Dua te shoh Çamërin të qeshur,
të gëzuar,
të ëmbël,
të lirë
...është i vetmi amanet që kam o bir.

Çamëria ime, dashuria ime.

Poezi nga Hekuran Halili

Ipe ne flamur

Ipe egërsuar,Ipe me dy kokë
Njëra sheh nga Jugu, tjetra në veri
Me thonj e ke mbrojtur këtë pak tokë
Të prenë Kosovën, të prenë Çamërinë.

Ipe moj e zeza,që të prenë Atdhenë
Nga gjaku që rrodhi, e bëre flamurin
Egërsuar mbetesh, se ke bëre benë
Jug s’ësht’ Konispoli,Veri s’ësht’ Bajram Curri

Shihjani,shihjani gjuhën, Ipes me dy kokë
Dhe krahët e shtrirë, tej e tej Atdheut,
Ku jeni shqiptar, duket se ju thotë
Jeni apo s'jeni, bijt’ e Skënderbeut ?!

Po sytë e saj, që s’u mbyllën kurrë,
Njëri sheh Veriun, tjetri Çamerinë,
Kur e bëm Kosovën, se ç’i ra një nur
Sikur nuse bëmë, prapë Shqipërinë
Ipe e Epirit, ipe me dy kokë

Me dy krah të hapur, Atdheut fluturim
Një orë në Shqipëri, një orë në Kosovë
Çdo sekond t’rreh zemra, moj për Çamërinë

Shenim: Në Çamëri Ipe, thërritet Shqiponja.



Takim i përditshëm.

Përtej të përditshmes,
Përtej të zakonshmes,
Atje ku takohem
Me pragun e mallit,
Me pragun e ëndrrës
Kuquar nga gjaku,
Vaditur nga shpresa,
Piqem përherë
Me të madhërishmen.
Nënën time,
Çamërinë time ...

...Kështu përditë,
Kështu përjetësisht,
Bashkë ne të dy
Çamëria ime,
Dashuria ime...

...Përtej të zakonshmes,
Përtej të përditëshmes,
Tek fjala e besa e burrit,
Tek ëndrrat që s,vriten,
Tek e madhërishmja
Ku rron e rritesh,
Për ne të gjithë
Fillon e mbaron Ti 
Çamëria ime.
Dashuria ime !



Hënë e viseve te mia
( Variant)

…Vinte darka, më merrte uria
Ç,të më jepte e gjora nënë?..
Na kishin shkulur nga trojet .
Shkrrumë qenë bërë shtëpiat…
… Bukën e thatë ngjyente me hënë
Hënë e verdhë, si vezë nga Çameria
Hënë me bukë, bukë me hënë
Hënë e kafshuar nga unë…
...Hënë e viseve te mia…
…Hënë, zonjë hënë ,
Hënë nga Çameria…

Geni amë, moj Çamëri

Poezi nga Fran Ukcama

Sa herë unë kaloj në Artë,
Igumenicës, perlës së detit,
Janinën e ngre në qafë,
Ndej rënkimet e shpirtjetit...

Ndjej trazimet, gjysh pas gjyshi,
Fjaltë po m`vijnë, arnbnore, kthjellë,
Ah Çamëri ti moj dritë syni,
Ti shtojëzanë motit ke mbetë...

Sa do të mbilln në faqe ullinj,
Gjoksit tënd që rehat nuk gjën,
Aty poshtë gjakë arbnri lëvrin,
Aty s`shterr një amë, një gen...

Aty asht rrënja e shqiptarit,
Osman Takës, vallja në erë,
Ali Pasha, Marko Boçari,
Hasan Tasini në qiej del...

Nuk shuhet kurrë amaneti,
Trojet lypin shpirtin gjakun,
Kodra, fusha, mali, deti,
Presin kthim, bijtë te pragu!

Freitag, 20. November 2015

Fatime Kulli - Katër poezi


NË TOKAT E MIA DJERRË
(unë, jam çami më i vjetër)

Vitet ikin të prerë me thikë,
lulegjembat thonë: Prit, prit, prit!
Eh, po pres me torbë varur në shpirt 
dhe ti hije zuzare, shpresën mos ma vrit!

Oh, klithma ime fatzezë,
këmbëvrarë mbi malin e shkelur,
ofshamë tragjedie e kope e therur
lulebardhat çelin në pus të harrimit,
ullinj dhe klumusht gjirit.

Oh, dashuria ime e pashkelur,
psherëtimë në qiellzë të lotit...
Identitet varur n’bastun udhëkryqesh,
ku kryqëzohen dashuritë
…lulëzojnë ligësitë.

Oh, mëshirë e pamëshirshme,
në tokat e mia djerrë, 
Unë jam çami më i vjetër, 
mbi kufomën e gjunjëzimit, shkel.



PËR ERËN E MALIT

Shkel mbi malin e shkelur
dhe mbledh ofshama në erë
me këmbë varur në letër...

Sa mirë kur ofshama përplaset 
në faqet e malit të “fantazuar”, 
si ndër skenat e teatrove....

Sa keq,
kur shkel mbi malin e shkelur
dhe erërat më shpojnë 
në fushë të minuar tallazesh...

Barërat helmojnë ajrin e shpirtit,
dashuria ime në reanimacion
për erën e malit, për aromën e ujit
të lumit Kalama...



GUR I KONAKUT

Krahu i zemrës
më zgjoi nga dehja 
e shembjes së kullës së vjetër,
ngulur gozhdë e vjetër
thellë nën shkëmb...

Zemra e lotit
mbeti Rob nën çatinë e ullirit
më të lasht në Gumenicë,
klithmat me oii
dëgjohen ende 
te guri i konakut....



NDËR BUZË QËNDIS POEZINË

Jam gur i vdekur, rri strukur 
Nën ahet e zhveshura shekullore 
Ku dielli lind e perëndon me dritë të vakët 
Dhe vesa pikon gjak mbi gjethet e shkruara 
Ndër sirtarët e sharruar nga druvarët shenjtorë... 
E tinguj mortor rrëshqasin fletëve të zverdhura....

Jam gur varri, kam çelur hijeve dritë-verdha 
Në trupin tim kam veshur xhubleta me ojna dielli 
Të ndjell zgjoje bletësh në kohë stuhish... 
Ëndërrimtarët i zu trishtimi në qoshe të konakut, 
nga përgjumja dimërore, koha i kryqëzoi dashuritë...

Jam gur varri, fle dhe zgjohem në copëza shkretëtirash 
me gishtat e zgjimit mbështjell fytyrën 
për të lindur foshnjën në djep baladash 
që të këndojë këngën e përjetshme, në krahë të lirisë: 
"O sa mirë me ken shqiptar, o hej, o hej, o heeeej!"

Jam gur i vdekur, fryma m’lëshon zaaaaaaaaaaaaaa 
N’jele të historisë... 
IDENTITETIN ma lidhën me zinxhirë n’gijotinë, 
legjenda u përlot dhe veshi kostumin më të bukur 
me plagët e marra në telat e lahutës 
që shëtisnin honeve në vendet e qytetëruara.

Të gjitha sprovat i kanë bërë në trupin tim, 
por unë marr frymë me mushkri të reja dashurie, 
edhe pse ajri ashtë copëtua mes trëndafilash të plagosur, 
në dheun e ashpër dhe të dashur fisnikërisht, 
tingujt lëshonin dhe përthithnin hire drite...

Sot jetojmë me kohën, në botën moderne 
edhe pse mbi krye më valëviten dy flamuj, në një trung… 
Unë gjunjëzohem deri në amshim 
para flamurit tim ku më buzëqesh flokëbardhi, Ismail Qemali. 
e prapë jam gur i vdekur... që shoh, dëgjoj, ulërij e brohoras: 
"O sa mirë me ken shqiptar, o hej, o hej, o heeeej"

E tash, në shekullin e XXI 
buzëqeshim austradave të botës, me emrin emigrant 
jetojmë në kohë moderne, ajrin e arnojmë me fijet e diellit 
të mos zbulojë botën e hipokrizisë, 
bukurinë e gënjeshtër, mosmirënjohjen, marrëzitë…

Mbi kokën time dëgjoj hënën që lëngon 
duke parë shtojzovallet trotuareve të Evropës... 
Yjet kryqëzohen ngricave të traditës dhe moralit të pështirë 
që m’janë lidh për fyt si kocka të helmuara... 
dhe krekosen kurriz-shtrirë, 
se paraja është më e rëndësishme se identiteti dhe liria!

Jam gur i vdekur, frymoj në botën moderne, 
ndër buzë qëndis poezinë....

(Maj 2010)

Çamëri ty kurrë s'të qava

Poezi nga Fran Ukcama

Çamëri ty kurrë s`të qava,
edhe tash për ty s`kam vaje
Sa herë zbres në anët e bardha,
Bardh jeshil ty të kam pranë,
Jeshil, blu dy sytë e ty,
Dhe prej qiellit dhe prej detit,
Ti ke qenë edhe tash je,
Amëz, bukuri e dheut...

Çamërti ti je legjëndë,
ti je tokë kthyer në malle,
ti je ndjenjë,
je ndërgjegje e pathame,
kaloj këtej si një drumtar,
marr me vete brënga e halle,
mërmerima, urti zërash,
që tundin dheun në varre...

Ty nuk të mbush me lot,
As dhe sot, por dhe as mot,
Dhe pse je toka e mohuar,
Një plagë shekulli mbetë mbi botë,
Se e di,
Kur je ti, jam dhe unë, edhe ai,
është kujtimi që bleron,
Moj e bukura pa çati...

Po pse ty kaq thellë të dua,
Se ti je si mish me thua,
Mish me thua shtatit Kombit,
Askërkund nuk kam qëlluar,
Askërkend nuk kam lenduar,
Vetëm djepin thyer në votër,
vetm varrin mbi një kodër,
ku s`paqtojnë gjyshërit e lodhur...

Dhe ullirin tharë goje,
për pak ujë e fjalën n`soje,
atë fjalën që kurrë nuk shqitet,
që e flasin vetëm shqipet...

Çameri, krahnorit tend kur vi,
Mjekoi plgë,
mbushem liri,
Marr shumë zjarr e dashuri,
Trastën e fus në gji,
Edhe kthehem në Shqipëri...

Ti je unë,
Dhe unë jam ti,
Ani pse ndarë në vegjëli,
Bashkë jetojmë, një dashuri,
në gene, në gjak të ri,
në gojëdhëna , në histori,
si bilbili në kafaz,
mbyllur n`padrejtësi...

Pse të dua, pse më do,
Askurkush mos të zilevet,
Askërkush mos të rrëmbehet,
Zoti t`ua kthjelloi mendjet
Sikur dielli e don hënën,
Sikur i biri e don nënën,
Amaneti, ti dhe unë,
Ti dhe unë, jetojmë mbi brëngën,
Gjaku i shpirtit kurrë nuk zhbëhet,
lulen rritë,
e rritë me vesën
si dhe shpresën!
Çamëri nuk je më ëndërr!!

Donnerstag, 19. November 2015

Naim Fetaj - Çamëri


ÇAMËRI

Veç si një lot...qepallave mbete
Lot i ngrirë ndër sy
Çameri...

Metaforë e vrarë e poetëve
Në këngë e poezi....

Herë kuq...e herë zi

Më qajë...moj Çameri

Çame rri ti...Çame rri...

Se kohë s'po kam për ty
Se m'ka ra ...do gjak në sy...

Mittwoch, 18. November 2015

E bukur kënga Çame

Poezi nga Xhevahir Cirongu

Të këndojmë për Shqipërinë
Fjalët nga shpirti na vijnë,
E lartësohen në Tomorr
Lule – thurur bërë kuror.

Ndriçojnë yjet për mbi male
Fustanella dridhet në valle,
Dhe gjëmon atje në hone
E bukur kjo kënga Çame.

Si gjerdan ngjeshur në breza
Nga Filati e Gumenicë,
Toka Çame do të mbetet
Në gjirin e historisë.

Mazar Dino

Vëllezërit Nuri dhe Mazar Dino, janë patriotë dhe atdhetarë të shquar të lëvizjes për bashkimin kombëtar, pjesёmarrës dhe firmëtarë në shumë peticione e memorandume dërguar qeverisë greke për të drejtat e munguara të shqiptarëve të Çamërisë. Ata luajtën rol tepër patriotik në kohët më të vështira të Çamërisë, ndihmuan e ndërgjegjësuan me logjistikë, komunitetin e shqiptarëve të Çamërisë gjatë marrëveshjes së Lozanës, ku rrezikohej boshatisja e Çamërisë nga popullsia e saj, ku autoritetet greke të kohës, me anë të presioneve nga më çnjerëzoret, detyronin popullsinë vendase të braktiste trojet e saj për në Turqi.

Mazar Dino, jetoi prej vitit 1932 në Magnezi të Turqisë, vizitonte shpesh atdheun e tij. Me fillimin e pushtimit Italian (maj 1941 u vendos i ligjshëm në Paramithi, si udhëheqës politik suprem në Çamëri. (V. Krapsiti) Grupimi nacionalist, i cili vepronte në Çamëri gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe si platformë të tij, kishte “Bashkimin e Çamërisë me Shqipërinë”. Në dokumentet gjermane Nuri dhe Mazar Dino figurojnë si udhëheqës të forcave çame për vetëmbrojtjen e tokave të Çamërisë. Detyra e vetme e tyre, ka qenë mbajtja e rregullit dhe qetësisë në funksionin administrativ dhe ruajtja e popullsisë çame nga ndëshkimet e grekëve. (Niko Stilos)

Gjatë viteve të Luftës së Dytë Botërore luajti rol të rëndësishëm edhe lëvizja e
nacionalistëve çame, të cilët aspironin hapur bashkimin e Çamërisë me Shqipërinë. Këtë lëvizje e drejtonte Këshilli i Përgjithshëm i Mbrojtjes. Në krye të Këshillit për anën politike – administrative u zgjodh Mazar Dino, kurse nënkryetar i Këshillit të Përgjithshëm dhe drejtues i mbrojtjes së rendit u zgjodh i vëllai i tij, Nuri Dino. Këshilli Krahinor kryente në një farë mënyre detyrat e qeverisjes, siç ishin mbajtja e rregullit dhe qetësisë, zgjidhja e mosmarrëveshjeve, hapja e shkollave etj.

Marrëveshja e Libanit më 22 maj 1944 dhe më vonë marrëveshja e Kasertas më 26 shtator 1944, lejuan Zervën të kishte nën kontroll Epirin nga Preveza e lartë. Kështu fati i Çamërisë mbeti plotësisht në Duart e Zervës. Në këtë kohë, i vëllai i Mazarit, Nuri Dino i bëri një letër Shefqet Peçit, të cilit i bënte thirrje në emër të nacionalizmit: “Mjaft u bëmë heronj e dëshmorë duke luftuar njëri- tjetrin. Ka ardhur koha të bashkohemi për hir të Shqiperisë”.

Në Çamëri, myftinjtë ishin të vetmit përfaqësues të komunitetit çam në shtetin grek, këta ishin nëpunës civil grekë, sipas një përfaqësuesi shqiptar, Myftiu merrte një rrogë prej 18000 dhrahmi (Rrogë shumë e madhe, shën. im) nga autoritet helenike. Këta u kthyen në agjentë të mundshëm, të bashkëpunimit me shtetin grek që prej viteve ‘20. Një numër korrespodentë në rrethet patriotike shqiptare, akuzonin elitën e myftinjve për informacione keqdashëse, se gjoja çamët dëshironin të shkëmbeheshin dhe të emigronin në Turqi, se atje do të merrnin pallate dhe do të bëheshin shumë të pasur, ndërsa po të qëndronin këtu, do të vriteshin nga greku. (“Zëri i Çamërisë” nga Georgia Kretski , mars 2015).

Për të mënjanuar rrezikun zervist, që i kanosej Çamërisë, dhe për të realizuar aspiratat e tjera të tyre, nacionalistët çamë bënë përpjekje për t’u lidhur me Shtabin Aleat të Mesdheut. Nuri Dino, si përfaqësues i Këshillit i paraqiti Shtabit Aleat kërkesën që edhe fuqia e kryesuar prej tij, të vihej në krah të Lidhjes, me kusht që kjo lidhje të bëhej dorëzënëse për të ardhmen e Çamërisë. Sipas raporteve, gjermanët vërenin se ky grup (nacionalistët) ishte gati të lidhej me këdo, mjaft që të arrinte të bashkonte Çamërinë me Shqipërinë.

I ndodhur përpara masakrave çnjerëzore të gjeneral Zervës kundër popullsisë civile, Nuri Dino, si përfaqësues i Këshillit, parashtroi para tij kërkesën për dëbimin e pakicës grek- folëse brenda shtetit shqiptar dhe vendosjen në fshatrat e tyre të çamëve mysliman, që ndodheshin në shtetin grekë, por ky propozim i tij nuk u mor parasysh. Këshilli ishte njoftuar për grackën e përgatitur nga grekët, pasi Zerva kishte thënë: “Çamërve duhet t’u afrohemi dhe t’i marrim me të mirë, që të mos na ikin nga duart, derisa të zëmë kufirin. Pasi t’i kemi mbyllur si në vathë, jo vetëm nga njerëzit që nuk do lëmë njeri në këmbë, po do të shkojmë në thikë edhe macet e tyre”. Brenda datës 10 qershor 1944, erdhën shumë informata që njoftonin, se grekët u afruan tek dera dhe kanë vendosur të na shuajnë.

U vendosën dy kundërshtarët kryesorë: Myftitë, Hasan Abdullahu, Sali Hafizi, Hafiz Abdulla Himi, Abedin Dako etj, që ngulmonin për të mos u shpërngulur dhe Mazar Dino, nga ana tjetër, që këshillonte zhvendosjen përkohësisht, të paktën në fshatrat më në thellësi dhe të mbrojtur, si Mazreku, Kurtesi etj. Meqë askush nuk lëshoi pe, Mazari u tha: -Ju, bëni haptazi punën e grekut, por një punë edhe më të rrezikshme, që s’e bëjnë as vetë grekët. Myftiu iu përgjigj: -Ti, po e pe keq, kërcet e ikën, po populli s’ka nga vete. Kam 31 vjet që kam vazhduar këtë udhë vetëm dhe vetëm për të shpëtuar njerëzit nga therja dhe zhdukja. Këshilli arrestoi Myftinë dhe disa nga mbështetësit e tij më të rëndësishëm në tërë Çamërinë, si: Qazim Rexhepi nga Paramithia, Isuf Izeti nga Varfanji, Shuaip Mete nga Filait etj. Pati ndërhyrje te komandanti gjerman, i cili detyroi këshillin t’i lëshonte të burgosurit. Çdo ditë që kalonte, mendimet për të ikur shtoheshin dhe për të ndaluar shpërnguljen u Përdor dinakëria greke. U ftuan në takim myftiu i Paramethisë Hasan Abdullai, Sali Hafëzi dhe Qazim Rexhepi. Takimi u bë në fshatin Popovë, afër Paramithisë. Pala greke kryesohej nga Lefter Shtrungari dhe dy oficer anglezë, që bashkëvepronin me Zervën. Se çfarë u tha, nuk u bë e njohur asgjë, vetëm përflitej për kërkesat e palës greke si: Njerëzia të mos ikë! Ju japim fjalën e nderit, se nuk preket kush as me një lule. Myftitë, si agjenta grekë, besuan në “fjalën e nderit” të tyre, por Mazari u tha: “Në qafë paçi veten! Por ç’faj kanë të tjerët”. Kur u pa se forcat zerviste po afroheshin, luftëtarët e batalionit kishin zënë pozicionet e luftimi dhe kishte filluar lufta në disa pika. Në këtë moment, myftinjtë me peshkop Dorothenë e Paramithisë shkuan në pozicjonet e luftëtarëve për të ndaluar rezistencën. Fjala e Myftive ka qënë vulë zbatimi, urdhër: “Ndaloni luftën në emërin tim dhe të Zotit, duam paqen, na kanë dhënë fjalën e nderit, do jetojmë në vllazëri, largohuni nga pozicionet shkoni në shtëpi”. Në dilemën e luftëtarëve, midis Myftinjve dhe Mazar e Nuri Dinos, fitoi besimi nga miopia e myslimanëve çam, te myftinjtë dhe të pabesët, ku dominonte paraja, korupsioni, që pas disa orëve do t’u pritej koka. Te “Masakra”, Pukëvili, thotë “Kush mposhtet nga dëshira që të ndodhë ashtu si i pëlqen atij, e lejon veten të gënjehet”.

Mazar Dino në fillim të vitit 1945, ishte kthyer nga Jugosllavia. Meqenëse shumë shqiptarëve u kishte shpëtuar jetën dhe ishte mik personal me Dr. Omer Nishanin, i vajti atij në shtëpi për ta ndihmuar, që të mos i bënte gjë Enver Hoxha. Dr. Omer Nishani u tregua burrë dhe i tha: “Nuk të ndihmoj dot në këtë situatë të rëndë që është krijuar. Më mirë largohu nga Shqipëria”. Por Mazari kishte shkuar te miku i tij Isuf Musaj në Shijak dhe në banesën e tij e arrestuan. Në kohën që Mazarin po e çonin për ta varur te rrapi në Delvinë, rrugës i binin me domate, me vezë, me sharje nga më të poshtrat. Pra, një opinion i organizuar me një dezinformim për “tradhtarin” Mazar Dino. Në kohën para varjes ai tha:”Nuk më vjen keq që më ekzekutojnë vëllezërit e mi shqiptarë. Të më vriste greku do të më vinte shumë herë më keq” Mazari nuk pranoi t’i mbulonin sytë dhe t’i hiqnin stolin nga këmbët, por e hoqi vetë duke i rënë me këmbë. Mazar Dino u ekzekutua në shtator të vitit 1945.

Ashtu si edhe në momentet më të vështira për kombin shqiptar edhe gjatë Luftёs së Dytë Botërore, një kontribut të rëndësishëm kanë dhënë anёtarët e familjes Dino. Të ndodhur përball dy rreziqeve, shovinizmit grekë dhe Myftinjve tradhtarë të Paramithisë dhe nazi – fashizmit nga ana tjetër, ata u përpoqën që me të gjitha mënyrat dhe mjetet e mundshme, t’i shërbejnë vendit të tyre. Si interes të tyre primar kishin vendosur gjithmonë çështjen kombëtare dhe për këtë zgjedhje të tyre, ata shpesh herë edhe pa të drejtë janë cilësuar si tradhtarë e bashkëpunëtor me pushtuesin. “Bashkëpunimi i tyre në momente të caktuara me italianët dhe gjermanët e kishte burimin në shtypjen e rëndë nacionale nga shteti grek. Por si mund të cilësohet tradhtar dikush, që mbi gjithçka vendos kombin e lirinë e vendit të vetë, të cilën mundohet ta fitojë me çdo mënyrë. Në qoftë se këta persona i quajmë tradhtar atëherë ç’emër mund t’u vinim tradhtarëve të vërtet”. (Fatbardha Demi)
______________________
Huazuar nga pashtriku.org

Haxhi Mehmet Dalani i Konispolit

Legjendari Haxhi Mehmet Dalani (1775-1828), biri i Çamërisë nga Konispoli – Heroi i Libanit dhe i Kretës. Shkrimtari i madh grek, Niko Kazanzaqi, i rrëmbeu kombësinë bashkë me emrin dhe e quan atë grek, si pa gjë të keq, e nuk ka kush t’i thotë ndal. Kazanzaqi i kushton librin voluminoz “Ja vdekje ja liri” Por autori i ndryshoi këtij personazhi madhor emrin dhe kombësinë, nga Mehmet, në Mihal dhe nga shqiptar në grek. Zakoni grek ky: I pabësë, gënjeshtar, rrëmbyes, vjedhës, vrasës dhe zhdukës. Ndërsa, udhëheqësi i revolucionit grek, Dhimitër Ipsilanti, u drejtohej figurave të spikatura të Çamërisë: “Shumë të nderuar kurajozë kryetarë: Dalani, Çapari dhe Pronjo si dhe gjithë Çamëve, ju përshëndes! Unë dhe atdheu ju falënderojmë. Dhe tani, duke u bashkuar me ne për liri, konsideroheni si vëllezërit tanë. (J. Filimennos, Dokimion historiku epirot Elenikis Epanast…1858).

Haxhi Mehmet Dalani i Konispolit, vlerësohet si heroi i Kretës. Sipas dokumenteve arkivore të dijetarit anglez William Martin Lik dhe Pukëvili, në botimet e tyre përmendet: “Mehmet Dalani i Konispolit” si një nga krerët e Çamërisë, që ishin kundër pashallëkut të Janinës. Ky me Islam Pronjon e Paramithisë, me 1500 çamë marshuan drejt maleve të Sulit, ndihmuan suljotët të dilnin nga rrethim i Pashait të Janinës. Pukëvili shkruan në vëllimin e III, f. 212: “Shqiptarët duket se janë destinuar të mbulojnë Helladën, me një popullsi superiore në fuqi dhe gjallëri, kundrejt grekëve, të cilët po shuhen pak nga pak” 

Haxhi Mehmet Dalani shkoi në ndihmë të kryengritjes “grekë”, në krye të 800 kalorësve nga qyteti dhe krahina e Konispolit, me kuaj të fortë e të shpejtë që rriteshin në fushën e Vrinës. (Emri Konispol, vjen nga sllavishtja Konj – polja, fusha e kuajve, shën im). Në vitin 1826, guvernatori i Libanit, Hamit Bekiri, bëri thirrje për ndihmë të gjithë atyre që luftonin kundër Turqisë. Ndër të parët që arritën deri në Bejrut, Ishte Haxhi Mehmet Dalani me 800 kaloresit e tij dhe me tre anije, të cilët luftuan me trimëri bashkë me forcat e Hamit Bekirit. Heroizmi i Dalanit u përjetësua në librat dhe në folklorin e Libanit. Ai u kthye prapë në Greqi me kalorësit e tij, sipas thirrjes së kryeministrit grek Kapodistria. 

Av.Hajri Zejno shkruan: “Haxhi Mehmet Dalani, grumbulloi djem çam të krahinës së Konispolit në lulen e trimërisë, u nisën për luftë në Kretë, kundra forcave turke me të 800 kaloresit, dhe u bashkua me forcat e vendit që arrinin në 2000 veta, për të luftuar kundër armatës turke prej 8000 ushtarësh. Në kështjellën Frangokastello, gjeti vendin e përshtatshëm nga ku do të luftonte. Brenda në kështjellë kishte njerëz të uritur, të sëmurë, pleq, gra, fëmijë të pafajshëm. Para kësaj gjendjeje, Haxhi Mehmeti u ngrit në këmbë e deklaroi: “Ne na duhet bukë, na duhen armë, e vetmja pasuri që kemi është urrejtja shekullore kundër robërisë”. “Beteja ishte shumë e ashpër në këtë kështjellë të ndërtuar në kohën e venecianëve. Osmanëve u kushtoi mbi 3000 të vrarë dhe shumë të plagosur. Dalani qëndroi heroikisht deri në momentin e fundit, gati vetëm. I propozuan të dorëzohej, me kusht që t’i falnin jetёn, por ai nuk pranoi. Në një çast, kur beteja e pabarabartë qe thërrmuar e copëtuar drejt fundit, u gjend i rrethuar sy më sy nga 400 osmanë të tërbuar. Kapedani legjendar luftoi deri sa u vra. “I prenë kokën, por lavdia mbeti te i zoti, të cilit ia mban peng historia. Mes tymit e gjakut që mbulonte ngado muret e kështjellës, shqiptarët dëgjuan se mbetën pa komandantin e tyre, por mohuan ftesën për dorëzim e falje. Luftuan si të hidhnin vallen e fundit konispolate të Osman Takës dhe u vranë të gjithë me dritë lirie në sy”. (Agim Shehu).

Shkrimtarja greke, Kleopatra Prifti, nga ishulli i Kretës, shkruan: “Në Hajna të Kretës, në qendër të qytetit, është një rrugë që mban emrin Haxhi Mihal Dalani…shqiptari që dha jetën për lirinë tonë”. Në qendër të Kretës, në Greqi, është ngritur prej shumë kohësh një bust i veçantë i një luftëtari të shquar në të cilin është shkruar në gjuhën greke. “Strategu Haxhi Dalani nga Konispoli (Epiru) rënë në maj 1828”. Vallë, a nuk duhet të vendoset një bust në Konispol, edhe për të sfiduar grekët e pabesë?!…
______________________________________
Huazuar nga pashtriku.org /Autor: Rasim Bebo/

Gjin Bua Shpata

Kryezoti çam Gjin Bua Shpata. Aty nga fundi i shek. XIII-të në Epir filloi të shquhet familja fisnike SHPATA. Në vitin 1304 një dokument anzhuin i rendit Shpatajt, si aristokratët më në zë të Shqipërisë. Noli shkruan: “Jan i VI –të Kontekuzeni, perandor bizant, në veprën e tij ka shkruar për konfliktet direkt me shqiptarët, ndërmjet viteve1320-1362, bashkë me historian të tjerë si Laoniku, Dukas, Franza etj, ata tregojnë: “Shqiptarët ishin forca kryesore politike-luftarake e shek. XIV”. Ndikimi i fesë katolike në Shqipëri pas ardhjes së kriqtarëve, dominantëve , venecjanëve, napolitanëve, si kundërveprim ndaj bizantëve dhe serbëve, në shek XV-të, kishte 18 peshkopata të ritit latin. Kjo luajti një rol të madh për kombin shqiptar, si komb i shpërndarë që u bashkua dhe u lidh me botën e krishtere evropiane. Në këtë kohë përqafohet katolicizmi nga Shpatajt e Çamërisë, dhe Zenebishët e Girokastrës.”

Historiani Laoniku thotë: “Shqiptarët nën udhëheqjen e Gjin Bua Shpatës, marshuan drejt lindjes, nënshtruan Thesalinë dhe një pjesë të Maqedonisë, sulmuan Akarnaninë, kapën dhe vranë sundimtarin e saj Isakun”. Laoniku tregon për Shpatën: “Ky është një burrë udhëheqës, që dallohet për vrullin, guximin. Vrau sundimtarin Isak dhe marshoi përpara, rrethoi dhe mori Artën dhe Akarnaninë”. Në vitin 1355 caktohet despot i Epirit bizantinasi Nikofori i II-të. Mbasi pushtoi krahinat të Etolise dhe të Thesalisë, në saje të ushtrisë së madhe, të përbërë nga forcat bizantine, greke dhe mercenarë turq. Më vonë pas tre vjetësh, në verën e vitit 1358, në vendin e quajtur Aspropotam (Akeloos) u bë beteja ndërmjet shqiptarëve dhe Nikoforit të II-të, Engjellit, e cila përfundoi me shpartallimin e plotë të forcave bizantine, ku gjeti vdekjen edhe vetë Nikofori i II-të. Sipas një proverbi frëng thuhet: “Udhëheqësi i vrarë, beteja e përfunduar”. “Kjo fitore rriti autoritetin e shqiptarëve, ata në shek XIV u bënë sundimtarë kryesorë të Etolisë dhe Epirit”. (historianët Pukëvil dhe Komnen, “Burimet byzantine”,f. 23.) Në Janinë u vendos despotati serb, Thoma Preluboviçi (1367-1385), djali i Qezarit, Prelubi, qeveritar i Thesalisë u vra nga shqiptarët me 1355. Thomai ishte një “albanitokton“ (shqiptar vrasës). Poshtërsia e tij, arrinte deri aty, sa nxirrte sytë e shqiptarëve, i fuste në një shportë dhe ai dërgonte Shpatës.

Fan Noli shkruan: “Më 1379, pikërisht kur kryezoti gegë, Gjergj Balsha ndihmonte boshnjakët në Banat, kryezoti Çam Gjin Bue Shpata, shkatërroi përpara Nartës ushtritë e bashkuara të serbëve, grekëve, napolitanëve dhe bizantëve, duke siguruar despotatin e tij deri sa vdiq në vitin 1400. Mënyra se si u fitua beteja e Nartës, është për të theksuar, se kjo mënyrë u përsërit disa herë prej Skënderbeut në rrethimin e Krujes. Gjin Bue Shpata i la ushtritë armike të rrethonin kryeqytetin e tij dhe vetë qëndroi jashtë. Pasi u lodhën kundërshtarët nga rrethimi i gjatë, nga goditjet e papritura dhe të vazhdueshme nga jashtë dhe sulmet e të rrethuarve nga brenda kështjellës, ai u ra përsipër si rrufe dhe i shprtalloi krejt, duke zënë rob Kryekomandantin e tyre të ekspeditës anzhuine. Huan Fernandes Heredia. Kjo fitore e madhe rriti autoritetin dhe prestigjin e Shpatajve Shqiptarë. Në këtë kohë, vritet despoti i Janinës dhe vendin e tij e zuri Izoul Buadelmonti, me origjine italiane. Në vitin 1390 ai përgatiti një ushtri dhe sulmoi Gjin Bua Shpatën. Shqiptarët e kundërgoditën dhe e shpartalluan në panik. Izouli u përgatit prap për betejë duke iu drejtua për ndihme Sulltan Bajazitit të I-rë. Kështu vazhduan disa beteja të udhëhequra nga komandantë të zotë, si Timurdashi, Melkushi, nga serbi Jan Uroshi dhe napolitani Karl Doko, të cilët i erdhën në ndihmë Despotit të Janinës. Shqiptarët të udhëhequr nga Gjin Bue Shpata, kanë qenë të papërkulur dhe i thyen pa mëshirë. (Nga historiaët Komnen – Prokëll). Sulltani i dërgoi Despotit Izoul një nga komandantët më të zot, Evrenozin, me një ushtri të konsiderueshme, në vitin 1396. Gjin Bua Shpata u informua për lëvizjet e kundërshtarit, i priti në pozicionet “Drisko” Evrenozi dhe Jashi (Oficer madhorë turk), pasi pësuan humbje të mëdha, u tërhoqën me turp. (“Burimet byzantine”, f. 24). Përsëri Izouli sulmoi shqiptarët. Beteja u zhvillua në Mesopotam afër Delvinës, më 9 prill 1399. Shqiptarët u mbrojtën dhe u hodhën në sulm me trimëri, duke zënë rob vetë Izoulin dhe arhondët e tij. Robert Izoulin, e lëshuan kundrejt shpërblimit prej 10.000 florinj. Më 29 tetor1399, vdiq Despoti Gjin Bua Shpata. “Burrë i fuqishëm, i admirueshëm e lavdi e Arbërisë. Vendin e tij zuri i vëllai, Zguro Shpata,“Vëllamëri” bashkësundimtarë. Një vit më vonë, i biri i Gjin Bua Shpatës, Maurik Shpata, pushtoi Janinën dhe e mbajti deri ne vitin 1418. Këtu merr fund sundimi i Shpatajve, që zgjati 60 vjet, në luftë të përgjakshme me armiqtë më të mëdhenj të kohës. Në një kronikë të “Tokove” janë shkruar 3924 vargje, ka mjaftë të dhëna me rёndësi për shqiptarët në Epir… Shpatajt, burra të dëgjuar, të pashëm dhe trima. (Kronika, f. 44-56). Fan Noli shkruan: “Kur u përmbysën Balshajt dhe Shpatajt, të tjerë kapedanë shqiptarë zunë vendin e tyre, kapën flamurin e lirisë që u ra nga dora dhe u radhiten t’u bënin ballë sulmeve turke”. (“Historia e Skënderbeut”, bot. 1949, f. 6-22), “ Niko Boxhori “Kronika e Tokove”, 3924 vargje).

Zotërinj deputetë të elektoratit Çam! Bëni monumentin e tij, për të lënë emër të mirë pas. Është kryelartësi për kombit Shqiptarë në veçanti për Çamërinë.
_________________
Huazuar nga interneti

Abedin Pashë Dino (Preveza)

(1843 - 1905)

Ëndrrën për ta parë Shqipërinë të pavarur, nuk arriti ta përjetojë kjo figurë e shquar, që dha kontributin e tij të madh, gjatë rrugëtimit për realizimin e saj. Por aktiviteti i tij njihet aq pak, sa edhe ne shqiptarët e sotëm, nuk mund t’ia përkujtojmë jo ditën, por as vitin e vdekjes. Na vjen çudi që është injoruar aktiviteti politik dhe atdhetar i Abedin Prevezës dhe është vlerësuar vetëm si një patriot me përmasa lokale. Ai vendosi gurin e parë në jug të Shqipërisë në rilindjen e kombit shqiptar, që do të përfshinte gjithë shqiptarët myslimanë dhe të krishterë drejt qytetërimit europian.

Abedin Preveza lindi në Prevezë më 5 prill 1843. Ishte i biri i Ahmet bej Dinos (1785-1849) që kishte marrë pjesë në kryengritjen kundër Tanzimatit më 1847, nga ku doli kërkesa për vetëqeverisje, siç thotë Sami Frashëri. I ati, më vonë, u internua në Konjë të Anadollit, ku dhe ndërroi jetë. Në biografinë e shkruar nga vetë Abedin Pasha, më 25 qershor 1888, ai krenohet që “i përkiste njërës prej familjeve fisnike të Shqipërisë, që i takonte popullsisë çame të saj.” E ëma, Saliheja, i përkiste familjes së mirënjohur atdhetare nga Margëlliçi, Çapari. Sipas prof. doktor Hasan Kaleshit, filloren e kreu në vendlindje, në Prevezë. Të mesmen në Janinë, në gjimnazin e mirënjohur “Zosimea”. Shkon në Stamboll, por prapë kthehet në vendlindje me detyrë ndihmës i mytesarifit dhe i kajmekanit të qytetit. Ishte politikan dhe poet. Ka shkruar prozë dhe poezi në gjuhën turke dhe ka botuar në gazetën greke të Stambollit, “Neo Logos” ( Hasan Kaleshi, “Jeta dhe vepra” fq. ‘92-‘93). Krijoi Komitetin e Vetëmbrojtjes në të katër vilajetet shqiptare.

Më 30 maj 1987, krijoi Komitetin Qendror për Mbrojtjen e të Drejtave të Kombësisë Shqiptare, ku morën pjesë patriotë të mëdhenj, si Abdyl e Sami Frashëri, Vaso Pasha, Zija Prishtina dhe Jani Vreto. Në krye të veprimeve në jug qëndronte Abedin Dino. Komiteti u ngrit mbi bazën e një parimi të vetëm: shpëtimin e Shqipërisë nga copëtimi, duke shpallur katër vilajetet shqiptare, si autonome, ku në gurë të themelit qëndronte, “Ne duam të rrojmë në paqe me fqinjët. Jemi krejt të vendosur për të mbrojtur deri në fund çdo gjë që është e jona. Toka shqiptare t’u lihet shqiptarëve”. Për këto vlera të shquara, Abedin Dino caktohet nga kryesia e Lidhjes, krahas Abdyl Frashërit, Iljaz Pashë Dibrës, Hasan Pashës, Mihal Kristos, Mehmet Ali Vrionit, Mustafa Tetovës, Mustafa Pashë Vlorës dhe Sabri Beut, për t’i paraqitur qeverisë osmane memorandumin, ku kërkohej njohje e Shqipërisë si vilajet autonom. Lidhur me këtë, Abedin Dino, më 1877, organizon në Janinë “Komitetin e Shpëtimit Ushtarak”. Në biografinë e Sami Frashërit thuhet: “Nga mesi i vitit 1877, u ktheva në Janinë dhe nisa të punoj si sekretar i Komitetit Ushtarak, të kryesuar nga Abedin Dino.”

Avdyl Frashëri, në letrën e 20 dhjetorit 1878, dërguar nga Janina, Iljaz Pashë Dibrës thotë: “Shkova në Prevezë, Abedin Dino si edhe të tjerë bejlerë të parisë së Çamërisë, u gëzuan fort për bashkëpunimin e plotë dhe për vendimet e Lidhjes”. Më 20 qershor 1877 disa personalitete shqiptare të Stambollit dhe midis tyre edhe Abedin Dino, i dërguan një memorandum proteste Kryeministrit gjerman, Bismak, Andrashit (përfaqësues austro-hungarez), Vandingtonit (përfaqësues i Francës) ku ndër të tjera thuhet: “Do të fillonim të flisnim, për histori, për gjuhën dhe etnografinë, për të provuar ekzistencën e Shqipërisë, por ne mjaftohemi të tregojmë këtu, kufijtë e Shqipërisë që fillojnë nga Tivari, Shkodra, me të gjithë malet e banuara nga katolikë: Peja, Kurmushlia, Leskovaci, Vranja, Manastiri, Follorina, Kosturi, Grebeneja, Pindi, Kalarita, Narta dhe mbarojnë në Gjirin e Ambrakisë dhe nuk lejojmë aneksimin e këtyre trojeve nga cilado forcë e fqinjëve dhe jemi gati të biem fli të gjithë”.

Konsulli francez në Selanik, Krajevski, tregon se kjo veprimtari nuk është e fshehtë: “Të gjithë janë në dijeni se është një nga krerët e Lidhjes Shqiptare, Abedin Dino”. Memorandumi përfundon me fjalët: “Populli Shqiptar proteston para Europës kundër aneksimit qoftë dhe të pjesës më të vogël të territorit të vet, prej një kombësie tjetër cilado qoftë dhe deklaron se është gati që të bëjë fli të gjitha forcat e veta jetike dhe ushtarake për mbrojtjen e këtij vendimi të lartë, gjë që e quan një detyrë të shenjtë, …nga e drejta e vet dhe nga nderi i vet kombëtar”. (Politisehes Arehiv des Auswartingen Amts. Aktet e kongresit Berlinit, 1878, dok. Nr. 86).

Ndërsa Anastas Kullorioti, arvanitasi rilindës, shkruante në gazetën e tij “Zëri i Shqipërisë” që botohej në Athinë: “Abedin Dino është shpirti dhe zemra e Lidhjes. Është thjesht shqiptar nga zemra. Nuk bën asnjë dallim në mes shqiptarëve myslimanë dhe ortodoks, i quan të gjithë vëllezër. Abedin Dino dhe Sami Frashëri janë një shembull i madh i përparimit të shqiptarëve në qytetërim. Kurse atdhetari Dervish Hima, pas vdekjes të këtij patrioti të madh, shkruante në revistën e tij, “Shqiptari i Ilustruar”, se “I ndjeri Abedin Dino, nga paria e Çamërisë, përfaqëson një nga figurat më të nderuara të popullit fisnik shqiptar. Kur “qeveria shoveniste greke e Harrilla Trikupit, organizoi një zbarkim nga Korfuzi me 760 andartë grekë, dhe u orvatën të ngrinin në Lëkurës të Sarandës flamurin grek, nga 12 shkurti deri me 23 shkurt 1878, u ballafaquan me forcat e Abedin Dinos prej 400 trima çam e lebër dhe u shpartalluan”. (Tiso-Athinë, janar 1879)

Në komisionin tre anëtarësh për caktimin e kufijve, shpirti i bisedimeve ishte Abedin Dino. Hasan Kaleshi citon: “Në fund të vitit 1878, Abedin Dino dërgohet në Shqipëri si komisar i komisionit për të vënë në jetë vendimet e Kongresit të Berlinit, duke i dhënë Greqisë territore shqiptare. Por ai së bashku me Abdyl Frashërin, Mehmet bej Vrionin etj., mblodhi rreth vetes prijësit shqiptarë me 30 mijë forca, për të penguar dhënien e territoreve shqiptare. Në këtë kohë, vilajeti i Janinës nuk iu bashkëngjit Greqisë. Në fillim të qershorit 1880, Abedin Dino thirret në Stamboll dhe i jepet titulli Vezir. Më 10 qershor të këtij viti, emërohet në postin e ministrit të Punëve të Jashtme të Turqisë. Të gjithë dyshuan për këtë emërim, sepse ai njihej si një nga krerët kryesorë të Lidhjes. Në notën e 26 korrikut 1880, dërguar fuqive të mëdha, ai, midis të tjerave thotë: “Turqia nuk mund të pranojë vendimet e konferencës, se nuk do të ishte në gjendje t’i zbatonte, pasi Lidhja kishte fuqi të armatosura e s’donte t’ia dinte për vendimet e saj”. (Xhaferr Begu “Lidhja e Prizërenit, fq. 160”). Në fund të jetës së tij, Abedin Dinon e hoqën nga Rodosi për ta ngarkuar në Kryeministri. Në vitin 1905 vdiq papritur në Pallatin e kobshëm të Jelldizit. (Dervish Hima “Shqiptari i Ilustruar”.)

Gazeta “Dielli”, në prill 1909, shprehet me ironi të hidhur se Abedin Dino ka “pirë kafen në Jelldiz Qoshk”. Emri i Abedin Dinos ka zënë vend në disa gazeta në diasporë. Emri i Abedin Dinos ka zënë vend në enciklopedi të huaja, si turke, greke etj. Vetëm në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar, emri i tij nuk figuron! Populli i Margëlliçit dhe Arpicës i këndon dhe i ka thurur vargje këtij atdhetari.

Kontributi i diplomacisë amerikane për çështjen çame

Nga Hajredin Isufi, Studiues (Shqipëri)

KONTRIBUTI I SHQIPTARËVE TE AMERIKËS DHE I DIPLOMACISË AMERIKANE NË MBROJTJE TË ÇËSHTJES ÇAME (1918-1945)

Një nga pasojat më evidente të situatës së re politike, ekonomike, sociale dhe administrative që u krijua në Çamëri pas aneksimit të saj nga qeveria greke (1912-1913), ishte fenomeni i emigracionit. Ndër drejtimet kryesore të këtij emigracioni ishin edhe SHBA. Çamët e emigruar në Amerikë gjetën një terren të përshtatshëm dhe një pritje të ngrohtë që i mundësoi të organizoheshin në mbrojtje të fateve të Çamërisë. Në radhët e çamëve të emigruar ishin dhe shumë figura të shquara si Haxhi Murati, Mesut Çami, Beqo Izeti, Lejla Dino etj., që ishin dalluar në periudhën e Rilindjes sonë Kombëtare për veprimtari të dendur patriotike.

Shtetet e Bashkuara të Amerikës u bënë vendi i parë për përfaqësuesit e shqiptarëve te Çamërisë për të shpalosur një veprimtari të dendur patriotike e politike, për të sensibilizuar diplomacinë e Fuqive të Mëdha dhe veçanërisht atë amerikane, për dramën e rëndë që përjetonte Çamëria nën pushtimin grek. Në vitin 1918 në SHBA ishte formuar Partia Politike ose siç u quajt ndryshe, Partia Kombëtare Shqiptare dhe Shoqata Çamëria, me një shtrirje të gjerë në shumë qendra të rëndësishme në SHBA si dhe Shoqëria “Vatra”. Si në Partinë Politike ashtu dhe në Shoqërinë Çamëria, aderonin figura të shquara nga të gjitha trevat shqiptare dhe zhvillonin një veprimtari të dendur patriotike, duke i shpalosur platformen politike në organe të rëndësishme, në gazeten “Dielli”, “Albania” dhe më pas në “Immigrandi” qe dilnin në SHBA

Në fund të vitit 1918, pikërisht në prag të hapjes së Konferencës së Paqes në Paris, Shoqëria Çamëria dhe Partia Politike Shqiptare nisën të zhvillonin një veprimtari intensive për të mbrojtur çeshtjen shqiptare në atë forum të lartë ndërkombëtar, që do të analizonte edhe vënien në vend të padrejtësive që u ishin bërë vendeve të vogla. Patriotët shqiptarë në SHBA, nëpërmjet artikujve që botoheshin në editorialet e gazetës “Albania”, “Dielli”, etj. i tregonin botës argumentet politike dhe gjeografike se, cili ishte kombi shqiptar, cilat ishin të drejtat dhe dëshirat e këtij kombi dhe deklaronin se pa iu shtuar Shqipërisë nga ana e veriut Kosova dhe nga Jugu Çamëria, nuk mund të ketë qetësi në Ballkan.

Një mbështetje të fuqishme në këtë kohë, rrethet patriotike shqiptare në SHBA, gjetën edhe në një organizatë ndërkombëtare, “Bashkimi Demokratik i Evropës Qendrore”, e cila qendrën e veprimtarisë e kishte në SHBA. Ajo ishte një organizatë politike irredentiste e vendeve të robëruara ose pjesërisht të robëruara të Evropës. Komiteti Drejtues i kësaj organizate kishte vendosur të organizonte Kuvendin e saj të Parë, ku do të ishin të pranishem edhe përfaqësues nga diaspora shqiptare. Kuvendi u mbajt në të njëjtën ndërtesë dhe në të njëjtën sallë ku ishte shpallur pavarësia e SHBA, më 4 korrik 1976.

Qoftë momenti, si dhe vendi i zgjedhur për të zhvilluar Kuvendi punimet e tij, tregojnë qartë qëllimin e organizatorëve për të sensibilizuar administratën amerikane dhe, për të ndikuar në qëndrimet që ajo do të mbante në Konferencën e ardhshme të Paqes, në favor të zhdukjes së padrejtësive të bëra në kurriz të popujve që ajo përfaqëson. Dako, në fjalën e tij në Kuvend, kërkoi që Kosova dhe Çamëria, treva të padiskutueshme shqiptare, të pushtuara padrejtësisht nga Serbia dhe Greqia, t’i bashkoheshin Shqipërisë.

 Kongresi tërë shpresat për të realizuar synimet që i kishte vënë vetës, i kishte varur kryesisht në administratën e lartë amerikane, prandaj ai në fund të punimeve, më 26 tetor, hartoi një deklaratë që u nënshkrua nga përfaqësuesit e vendeve të robëruara dhe iu dorëzua Presidentit të SHBA.

 Ekipi i zyrtarëve të lartë amerikanë që përgatitej për të shoqëruar Presidentin Uillson në Paris, në fund të tetorit 1918 i bëri një ftesë edhe Dakos. Përfaqësuesi i Partisë Politike Shqiptare e shfrytëzoi atë rast për të parashtruar para specialistëve të njohur amerikanë për Ballkanin, argumente lidhur me historinë e Shqipërisë dhe padrejtësitë që i ishin bërë dhe i kërkoi diplomacisë amerikane që të zbatoheshin me ndershmëri dhe pa paragjykime parimet e shpallura nga Presidenti Uillson, në themel të së cilës ishin parimi i kombeve për vetëvendosje. Tanimë në zemrat shqiptare dhe të elitës së saj politike, shpresat dhe besimin e kishin varur tek Presidenti Uillson dhe kishte plotësisht arsye ta shihnin si mbrojtës të tyre. Ishte kjo arsyeja që edhe Noli i madh në takimin që pati me Presidentin amerikan në Kongresin e popujve të shtypur në përvjetorin e festës kombëtare të SHBA më 4 korrik 1918, gjeti rastin të bëjë një apel Presidentit në emër të kombit shqiptar, që me përpjekjet e tij të ndikonte në Konferencën e Paqes në Paris për vendosjen e Pavarësisë së Shqipërisë, e cila ishte shkelur nga Fuqitë e Huaja gjatë Luftës së Parë Botërore. Presidenti Amerikan iu përgjigj me fjalët: “Unë kam një votë në Konferencën e Paqes? Dhe unë do ta përdor atë në favor të Shqipërise”.



PËRPJEKJET PËR ÇËSHTJEN ÇAME NË KONFERENCËN E PAQËS NË PARIS

 Shqiptarët e Amerikës vendosën që interesat kombëtare t’i përfaqësonte në Konferencën e Paqës, Ismail Qemali krahas qeverisë së Durrësit që e përfaqësonte Turhan Pasha. Plaku i Vlorës u pengua të shkonte në Konferencë nga Italia e Franca. Mospërfshirja në delegacion e këtij atdhetari të flaktë, vuri pikëpyetje të shumta në opinionin e shendoshë te kohës. Me siguri prania e tij në Paris do t’i jepte konsistencë delegacionit shqiptar. Gjithsesi në mungesë të Ismail Qemalit disa nga figurat më të shquara të Shoqërisë Çamëria në Amerikë si Beqo Izeti, Refo Çapari, Gazali Dino etj. i drejtuan më 24 janar një telegram Presidentit Uillson me anën e të cilit i bënin të ditur se çamët kërkonin bashkimin me Shqipërinë. Një lëvizje tjetër e rretheve patriotike shqiptare në tryezat diplomatike në Paris, ishte kërkesa për një mandat amerikan të shoqëruar nga një plebishit.

 Kërkesa për një plebishit u bë me anën e një letre dërguar Uillsonit më 7 mars 1919 dhe u persërit dy muaj më vonë nga një kërkesë e bërë nga delegati i Federatës Panshqiptare “Vatra”, MR.Erikson. Kërkesa e Eriksonit dhe e palës shqiptare, erdhi si rezultat i zellit të tepruar që tregonte Komisioni pranë Konferencës së Paqës në Paris, në favor të pretendimeve greke ndaj Shqipërisë. Për rrjedhojë pala shqiptare vendosi t’i kërkojë Konferencës që t’i jepej qeverisë amerikane një mandat i përkohshem për të administruar territoret e shkëputura për një ose dy vjet kohë, pas së cilës do të shkohej drejt një plebishiti. Kështu jashtë çdo presioni popullsisë shqiptare do t’i mundësohej që të shprehte ndjenjat e saj dhe të vendoste për të ardhmen e vet.

 Ballafaqimi mes delegacionit grek për çështjen e Shqipërisë së Jugut, parashikohej të ishte i ashpër. Dhe në fakt kështu ndodhi. Pretendimet greke mbroheshin nga një politikan i regjur dhe i përkushtuar ndaj çështjes “Megali Idesë”, siç qe E. Venizellos. Ndërkohë pala shqiptare u përpoq të dalë përpara me argumente bindëse. Në këtë kohë botoi edhe një pamflet anonim, ku u jepte përgjigje një për një pretendimeve greke dhe statistikat e fallsifikuara që paraqiti ajo në Konferencë , se ortodoksët e Shqipërisë së Jugut ishin grekë e me ndërgjegje helene ndërsa myslimanët shqiptarë, sipas Venizellosit, ishin me ndërgjegje turke.

 Ndërkohë kur duhej hapur qëndrimi indiferent i Fuqive të Mëdha në Paris ndaj çështjes shqiptare, dhe vështirësitë që ndesheshin, patriotët shqiptarë dhe ata të Çamërisë, ndërmoren hapa të tjerë tek kreu i Këshillit të Dhjetëve, pra direkt tek Presidenti Uillson, të cilit ata iu adresuan si “APOSTULLI I MORALIT POLITIK”, “MBROJTËSI I TË DREJTAVE TË POPUJVE TË VEGJËL”, “KREU I RESPEKTUAR I DEMOKRACISË MË TË FUQISHME”, dhe “BURRI QË KA VENDOSUR NDJENJËN E DREJTËSISË MBI TË GJITHA INTERESAT”. Ata i përcillnin Presidentit Amerikan padrejtësinë e madhe që i ishte bërë Shqipërisë dhe popullit të saj, dhe se nga vendet evropiane e kancelaritë e saj nuk ishte gjetur asnjë mbështetje, prandaj të gjitha shpresat i kishin varur te ai që përfaqësonte në rruzullin tokësor, “Mbrojtësin e popujve të shtypur”.

 Ndërkohë, Lejla Dino, e bija e Rasih Dinos, në atë kohë ish Kryetare e Gruas shqiptare jashtë vendit, duke shfrytëzuar njohjen personale me zonjën e Uillsonit, i drejtoi një letër gjatë qëndrimit të çiftit presidencial në Paris.

 Bija e Çamërisë në letrën e saj ndër të tjera i shkruante: “Qindra, mijëra prej punëtorëve shqiptarë të cilët u shtrënguan të lënë shtëpitë e tyre dhe të refugjohen në Amerikën tuaj të lirë, shpresojnë nxehtësisht se atdheu i parë i tyre, provinca e Kosovës dhe e Çamërisë, të cilat u ndanë padrejtësisht nga Shqipëria, më 1913 do të lirohen…”

 Ide të njëjta si ato të Lejla Dinos, përcillte dhe memorandumi i hartuar nga figurat më të shquara të mbrojtjes së çështjes çame që i drejtohej njerës nga katër fuqive drejtuese, SHBA. E veçanta e këtij memorandumi ishte se ai bënte edhe një historik të shkurtër të Çamërisë. Ai memorandum mund të shkruhej nga figurat më të spikatura të lëvizjes kombëtare çame: Dr. Asaf Çami, Mazar Dino nga Paramithia, Rexho Plaku e Aqif Plaku nga Konispoli, Mehmet Sejko nga Filati, Muharrem Rushiti nga Koska (Filat) etj. Ky memorandum u përcoll më 25 tetor 1919. Falë qëndrimit të Presidentit Uillson , që Korça dhe Gjirokastra i shpëtoi kafshimit të lakmive shoviniste greke. Populli shqiptar nuk ia harron SHBA mbështetjen që i dha në ditë të vështira kur fatet e vendit ishin në rrezik copëtimi.

 Edhe gjatë Luftës së Dytë Botërore diplomacia amerikane ishte e vetmja që përgënjeshtroi akuzat greke se, çamët kishin qenë “bashkëpunëtorë me pushtuesit”. Ambasadori i SHBA në Greqi, Mak Vey në librin e tij shkruan: “Akuzat se çamët qenë bashkëpunëtorë me italianët e gjermanët, janë “akuza” të nxitura sidomos nga forcat greke më të kompromentuara nga “bashkëpunimi” me okupatorin si gjenerali Zervas, koloneli Dertlis, “Batalionet e Sigurimit”, “Gjindarmëria dhe policia” (të stërvitur nga nazistët) etj.”

 Në një mesazh që PEEA (grupi popullor i grupit të ELLAS-it) dërguar Presidentit Amerikan F.D.Roosvelt, më 15 maj 1944 thuhej se, armiqët qe kanë sulmuar Greqinë janë agresorët italianë, gjermanë e bullgarë. Siç shihet, shqiptarët nuk janë pjesë e këtij grupimi negativ.

 Dhe tani le të kthehemi tek qëndrimi diplomacisë amerikane ndaj demaskimit të Napolon Zervës, ku deklarohet: Zerva ka tendenca diktatoriale e fashiste në dallim nga idealet tona (amerikane-H.I.) për demokracinë, prandaj është thënë se ai nuk krijon besimin si anëtar i një qeverie që do të duhej të bashkëpunonte ngushtë me SHBA.

 Duke përfunduar e shoh me vend të vë në dukje se, SHBA në harkun kohor që nga viti 1918 e deri në ditët tona, ka qenë një mbrojtës i interesave kombëtare shqiptare. Ishte kjo arsyeja që Amerika dhe Presidenti Uillson ishte bërë presidenti më i dashur. Këtë dashuri e shprehën 100 gra shkodrane që në shenjë mirënjohjeje e dashurie, në vitin 1920 qëndisen me fije ari një tablo në një copë të bukur ku shkruhej: “Në shenjë mirënjohjeje Presidentit Uillson për mbrojtjen që i ka dhënë Shqipërisë”. Kjo tablo e qëndisur nga shkodranet duararta, sot gjendet e vendosur në një vend te dukshem në Shtëpinë Muze të Presidentit Uillson. Edhe në ditët tona SHBA është një zë i fuqishem në mbrojtjen e fateve dhe perspektivës së popullit shqiptar. Sot populli i Kosovës, shpresat e veta për pavarësi me të drejtë i ka drejtuar tek SHBA.
______________________
Marrë nga shqiperiaetike.de

Freitag, 13. November 2015

Fyelli i burgosur në Çamëri

Poezi nga Agim Bajrami

(Në kohën e masakrave greke në Çamëri një çoban e fshehu fyellin nën themele dhe u kthye për ta marrë mbas 60 vjetësh)

Me tinguj të vrarë
Të kthyer në hije
Gjashtëdhjetë vjet burgosur
Nën një rrënjë shtëpie.

Gjashtëdhjetë vjet nën tokë
Nga shikimet fshehur
A thua se ishe
Ndonjë i pandehur?

Të kish bërë yt zot
Tufës t’i këndonit
Se kurrë s’e pandehte
Ardhjen e ciklonit.

Nuk të zgjati shumë
Ah, ty lumturia
Se me re të murrme
U mbush Çamëria.

Re që s’sillnin shira
Por klithma dhe varr
Ta therën kopenë
Ta poqën në zjarr.

Mëngjezet dhe mbrëmjet
I shkuan nën thikë
Ty t’u trembën tingujt
Dhe zëri t’u fik.

Një si makth i zi
Përmbi trup t’u ngjit
Vallë ç’ishte ky tmerr
Që të shihnin sytë?

Iknin njerëzit iknin
Pa e kthyer kokën
Orët ndillnin vaje
Plumbat mbillnin tokën.

O Zot çfarë llahtare
Ke parë atëherë
Erërat çirrnin faqet
Dhe pse ishte verë.

Erëra Epiriote
Erëra Çamërie
Për kafka lehonash
Dhe zemrash fëmije.

Dhe ti do të kishe
Një fat me të tjerë
Ishte kohë vandalësh
Vitesh erë kolerë.

Nëse s’do të vrisnin
Do të hidhnin lakun
Zëri yt vandalëve
Keq ua ngrinte gjakun.

Ndaj e mbylle veten
Nën shtëpinë e vjetër
Kolerat do iknin
Do kishe kohë tjetër.

Gjashtëdhjetë vite mbyllur
Nëpër baltë e lot
Gjersa erdh një ditë
Të erdh prapë yt zot.

Kish kaluar tela
Plumba dhe ushtarë
Të jetonit bashkë
Sërish si më parë.

Fyell i ç’burgosur
Me trup Çamërie
Psherëtima jote
Drithërimë më shtie.

Mittwoch, 11. November 2015

Etnocidi grek ndaj Çamërisë

Nga Arben Kondi

         Sa herë që flitet për Çamërinë, gjëja e parë që të vjen ndër mend është gjenocidi grek i kryer ndaj popullsisë së saj. Në çast të shfaqet në sy, Napoleon Zerva, (sivëllai shpirtëror i Millosheviçit) i kapardisur me spaletat e gjeneralit mbi skelete kufomash të pafaj. Ndërkohë që rrëzë kalasë së Artës, kryeqendrës së princit shqiptar Gjin Bue Shpata, monomenti i tij mbi kalë edhe sot u jep kushtrim lufte andartëve për drejt jugut të Shqipërisë.
         Imazhi ngjethës menjëherë faneps Paramithinë. 27 Qershor i 1944-ës është Shën Bartolomeu i saj. Afro 600 çamë myslimanë u vranë e u prenë brenda një nate atje. Thjesht dhe vetëm pse ishin shqiptarë. S’u bë dallim mes tyre as në gjini e as në moshë. Nënave shtatëzana ju nxorrën foshnjet nga barku dhe u varën porsi flamuj majë bajonetave të përgjakura. Të rejat u përdhunuan. Pleqtë ulokë u dogjën në shtrat. Zjarri kaploi Karbunarin, Margëlliçin, Gumenicën, Pargën, të gjithë Çamërinë. Genocidi zervist i mbështetur fuqishëm prej Athinës zyrtare arriti pikun në Filat. Numri i të vrarëve po shkonte në afro 3000 vetë. Në këtë qytet çam, zervistët vranë mbi 1200 njerëz. Epilogu i gjëmës mbetet kufiri shqiptaro-shqiptar. Tashmë si në një film të vjetër bardhë e zi shfaqet kalvari i pafund i çamëve me foshnje e bohçe në duar që rropatet zbathur drejt Qafës së Botës. Në Kllogjer, për shkak të stërmundimeve, të stërlodhjes dhe sëmundjeve do mbyllin sytë po thuajse tre mijë çamë të tjerë. Pra, tragjedia më e re greke do ul siparin me rreth 6000 shqiptarë të pajetë. Nga dhimbja ullinjtë e lashtë u përlotën, u kërrusën më shumë.
         Por kjo nuk është e gjitha. Genocidi grek ndaj çamëve myslimanë është gjysma e së keqes. Si të thuash është njëra anë e medaljes. Është ajo faqe e historisë sonë, për të cilën ne të gjithë, kush më pak e kush më shumë kemi njohuri. Kurse faqja tjetër e saj, ajo më pak ose aspak e njohur prej nesh lidhet me Çamërinë e përtej kufirit, lidhet me vëllezërit tanë të një gjaku atje, pra me çamët ortodoksë. Historia e tyre është po ashtu e dhimbshme. Kjo jo vetëm pse pjesa më atdhetare e tyre e përjetoi genocidin zervist njësoj si çamët myslimanë, (këtu s’mund të harrojmë kurrë Spiro Çallukën, Sotir Këtupin, Spiro Nikoll Vëllazëroi, Vangjel Agjin etj), por sepse ata për afro 70 vjet rresht po përjetojnë etnocidin më të rëndë që po njeh Europa e pas Luftës së Dytë Botërore e që synon ligësisht t’ju çbëjë atyre nga shpirti këngën, doket, zakonet, vajet, vetë gjuhën amtare.
         Po pse, do lartojë zërin ndonjë kritizer i yni, kaq të larë janë çamët ortodoksë në raport me gjenocidin zervist?! Pse s’ka pasur mes tyre bashkëpunëtorë?! Sigurisht që ka pasur. Kjo nuk mund të mohohet. Për dreq, shqiptarëve s’ju kanë munguar gjakprishurit. Ata, për ofiqe e për para kanë shitur jo vetëm vatanin, por edhe nënën e babanë. Ndërkohë që nuk duhet të harrojmë se me qindra familje çamësh të krishterë, jo vetëm hapën portat duke i fshehur brenda konakeve të tyre vëllezërit myslimanë, po një pjesë e mirë e tyre hodhën në kurriz rrezikun e madh duke i shoqëruar ata deri në kufi. Të mos harrojmë gjithashtu se pjesa dërmuese e ushtrisë së Napoleon Zervës përbëhej prej ardhacakëve grekë të Anadollit në Çamëri si dhe nga mercenarët kretjanë. Natyrisht kësaj force nuk mund të rrinin pa ju bashkëngjitur edhe banditët e batalioneve të vdekjes të Ponajotis Dertilisit që bënte ligjin jo thjesht në Athinë, por në të gjithë Greqinë.
         Por le ti kthehemi etnocidit grek ndaj çamëve ortodoksë. Të përpiqemi të hedhim pakëz dritë mbi këtë mjegullnajë të dëndur që hera-herës na bën ti konsiderojmë ata si të asimiluar, si të paqënë. Janë disa arsye që dritësojnë realitetin e tyre të rëndë. Më kryesori është fakti se çamët ortodoksë kanë frikë të shprehen haptazi në gjuhën e tyre amtare, pasi grushti i egër i shtetit diktatorial- nacionalist grek do të binte mbi ta pa mëshirë porsi një çekiçi rëndë pneumatik. Pastaj është presioni survejues i ardhacakëve të Anadollit të cilëve ju vret veshin gjuha e tyre. Është edhe kisha, prifti, peshkopi, vetë kryepeshkopi i Athinës dhe i Tiranës. Për rrjedhojë, çamo-thesprotishtja e vjetër, apo gjuha e perëndive siç e cilësonte atë Arestidh Kola i madh bëlbëzohet brenda familjes apo fisit, si prej atij motakut që ende nuk ka zënë të ecë e po ashtu edhe prej atij plakut i cili nuk mund të çapë më tutje pasi këmbët e kanë lanë. Për arsimim apo për shkolla në gjuhën shqipe s’bëhet fjalë fare. Atyre pak që mbaheshin hapur me pahir deri në vitin 1944 ju vu kyçi fill pas genocidit ndaj çamëve myslimanë. Lëre më pastaj të mendosh për të hapur ndonjë gazetë, ndonjë kanal televiziv privat apo të botosh ndonjë libër në shqip. Një ide e tillë do të përbënte një herezi të vërtetë dhe do të dënohej me rreptësinë më të madhe. Prandaj studiues të njohur siç është rasti i pellazgollogut Niko Stillos (çam ortodoks nga rrethi i Prevezës) punimet e tyre i botojnë në Tiranë, në Shqipëri.
         Por le të bëhemi realist. Të mos ua hedhim si rëndom fajin vetëm të tjerëve. Le të mësohemi të mbajmë përgjegjësi edhe mbi shpatullat tona. Për këtë arsye gjykoj se një ndër shkaqet kryesore të këtij etnocidi lidhet me vetë ne, me politikën inferiore të Shqipërisë ndaj fqinjit tonë të jugut. Paçka se pakica greke në vendin tonë gëzon standardet më të larta ndërkombëtare, shteti shqiptar vazhdon ta lërë ende jetim fatin e çamëve ortodoksë në Greqi. Kurse Europa sikur nuk para dëgjon mirë nga ai vesh. Personalisht nuk kujtoj asnjë rast kur qeveritarët tanë në takimet bilaterale me qeveritarët grekë ta kenë ngritur zërin në mbrojtje të të drejtave të tyre legjitime. Madje edhe ahere kur ata përmendin çështjen e çamëve myslimanë shprehen me zë të mekur. Siç duket tuten, pra kanë frikë se shtypi e mediat greke do i anatemojnë si nacionalist anti europian.
         Ndërkohë vetvetiu më vjen ndër mend, një ngjarje e treguar kohë më parë prej mikut tim Andrea, (ish pjesëtar i Ansamblit të këngëve dhe valleve popullore) që lidhet direkt me sivëllezërit tanë çamë ortodoksë. “Kam qenë në Çamëri në të hyrë të viteve tetëdhjetë, - më kish thënë ai. - Aherë pati nisur një bashkëpunim kulturor mes Shqipërisë dhe Greqisë. Ansambli ynë do jepte një shfaqje në Gumenicë. Stadiumi i qytetit qe mbushur plot e për plot disa orë përpara fillimit të shfaqjes sonë. Si i thonë fjalës s’kishte vend ku të hidhje as edhe kokrrën e mollës. Kur nisi koncerti ynë, stadiumi u ngrit në këmbë. Duartrokitjet dhe brohorimat nuk kishin të sosur. Këndo ne në skenë, këndo populli në shkallë. Kur zumë vallet, njerëzia nuk u përmbajt dot. U dyndën në fushë. U bënë një me ne. Kërcenim së toku. Me lot në sy. Nuk do e harroj kurrë atë ditë. Ka qenë ndër më të bukurat, ndër më emocionueset në karrierën time”.
         Aq domethënës e aq i dhimbshëm është ky tregim sa nuk ka nevojë për koment. Këta janë vëllezërit tanë çamë ortodoksë. Më një anë thjeshtër e me një anë jetim. Kokëulur, zëkëputur. E pastaj përse historian grek të sojit Ballciotis e të mos i konsiderojnë ata si një shtresë popullsie e padukshme, e pa rënë në sy në Çamëri. Veç e vërteta, realiteti i kësaj popullsie është krejtësisht ndryshe. Të padukshme, në mjegull këtë popullsi autoktone e thjesht shqiptare e bën platforma e Megalaidesë që e mbështetur fuqishëm edhe prej Patriakanës së Stambollit prej shekujsh ka vënë e po vë shenjën e barazimit mes shqiptarëve ortodoksë e grekëve, përfshi këtu çamët e krishterë. Në këtë këndvështrim, veç shtetit tonë, përgjegjësi jo të vogël mban edhe media, shtypi shqiptar, historianët tonë të cilët jo vetëm gjatë diktaturës, por edhe tani në demokraci po mbajnë një qëndrim të përgjumur ndaj kësaj çështje të rëndësishme.
_______________________
Marrë nga gazeta "Bota Sot"