Donnerstag, 17. September 2020

Kadri Ali: Çështja çame gjatë regjimit komunist ishte tabu


Nga Xhevahir Gradica

Kadri Ali: Çështja çame gjatë viteve të regjimit komunist në Shqipëri ishte tabu.

Shumëkush ndihet krenar për paraardhësit. Të tjerë për vlerat intelektule e krijuese të arrira në saj të sakrificës. Një pjesë ndihen krenar për të dyja: për të shkuarën dhe për të tashmen e tyre. Kadri Ali është një nga djemtë e Çamërisë që ka shumë për të treguar për babanë, gjyshin, fisin, Paramithinë e dashur, për gjithë trevën çame. Poeti, publicisti, studiuesi dhe prozatori Kadri Ali është lindur në Durrës, por në një mjedis tipik çam. Porsa ka ardhur në jetë është rrethuar nga ngrohtësia çame, këngët e vallet e trevës stërgjyshore, historitë plot lavdi dhe trishtim, vajet dhe jehonën e mbijetesës përtej njerëzore çame.Historia sa e trishtë aq edhe krenare e Çamërisë është rrënjosur thellë në ndjesinë e djaloshit Kadri Ali që në rininë e parë, atëherë kur nisi të gjykojë, të mendojë dhe të shkruajë rreth historisë së dheut të tij. Jeta dhe rrethanat e kohës e deshën që Kadri Ali të trokiste në shumë treva shqiptare, deri në skajin verilindor, deri në bujarinë e pashembullt dhe varfërinë e madhe të zonave të thella në Kukës. Atje e nisi jetën si mësimdhënës. Mësoi pambarimisht ngjarje, histori, data, episode të cilat nuk do i kishte mësuar ndoshta asnjëherë. Kanë kaluar 30 vite e megjithatë nga mendja e nga shpirti nuk i shqiten odat e burrave në Orgjost, Zapod, Kusharisht, Pakisht, Arrez, Kollovoz, Novesel, kuvendi me burra të fjalës e të besës. Ali krijoi një pas një: poezi, kujtime, publicistikë, materiale studimore, histori të pathëna, ngjarje të padëshmuara më parë, legjendja të gjalla. Solli në këto vite veç të tjerave jetën e gjallë të Çamërisë, peripecitë e mbijetesës së tyre, luftën për vetekzistencë, qëndresën dhe forcën çame për t’u ngritur mbi ndjesitë shovinistë greke në shërbim të civilizimit. “Jam çam, jam nga Çamëria”. Këto janë fjalët e para të prezantimit me këtë komunitet me tipare të forta e të shëndosha. Çdo gjë në familjen dhe fisin e tyre nis me ritet e zakonet çame. Kështu në gëzime e në hidhërime, në pritje e në përcjellje, në shtëpinë e tyre dhe të mikut. Pikërisht në këtë mjedis u edukua dhe u formua personaliteti i krijuesit Kadri Ali, emri i të cilit është bërë i njohur si ndër komunitetin çam, edhe në rradhët e intelektualëve dhe studiuesve. Veprat e tij janë domethënie e veçantë e tërë përkushtimit dhe frymëzimit për të ndihmuar sa më shumë në pasqyrimin e vlerave që ka pasur e që ka Çamëria.


Formimi atdhetar

Kadri Ali u lind në Durrës në gjirin e një familje dhe shoqërie me kulturë dhe tradita të forta çame. Prindërit e tij, Lutfi e Hatixhe janë lindur në Paramithi, seli e komunës së Sulit, kryeqendër e Çamërisë. Ata erdhën në vitin 1954 në Durrës dhe u vendosën në lagjen numër 1 të qytetit bregdetar. I ati shërbeu si berber, kurse e ëma ishte shtëpiake. Familja Ali ishte shumë e madhe. Ishin plot nëntë fëmijë, një pjesë të lindur në zemër të Çamërisë, e të tjerë në Shqipëri. Në jetë erdhën një pas një: Nazmie, Qerime, Shaban, Elma (të gjithë të lindur në Çamëri), Selfura, Qazim, Zybide, Kadri, Asllan. Fëmijët shpesh herë ishin i vemti gëzim për prindërit të cilët jo rrallë zhyteshin në mallin e pashuar për Çamërinë, për trojet, vendin ku lindën, varret e gjyshërve. Çamët lindin shumë fëmijë. Atëherë në Çamëri dhe sot ngado që janë. Ky komunitet i dhanë shumë historisë së kombit. Pjesmarrës në të gjitha ngjarjet historike, ngjarjet e shënuara në kalendarët e zhvillimeve me peshë europiane. Pashallarët e Parathinisë, Dinej, luftuan deri në flijim kundër pushtimit turk. U renditën në anën e luftëtarëve që organizuan e mbrojtën Pavarësinë më 1912. Pronat e sarajet e kësaj dinastie atdhetare shtriheshin deri në Artë. Për dekada me rradhë çdo tubim kishte jo vetëm pjesmarrës, por edhe krerë. Kështu Çmaria pati zërin e vet të fortë në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit. Abedin Dino kryesonte bashkimin e luftëtarëve në luftë për mbrojtjen e territoreve shqiptare, çamët ishin mburojë dhe krah i fortë i Selam Musait në luftën e 1920. Një nga dijetarët më të mëdhenj të të gjitha kohravë Hoxha Tashin hapi epokë të re për dijen dhe integritetin kombëtar shqiptar. Me të njëjtën peshë dhe vend të merituar qendrojnë edhe emrat e dinastisë Dinej, Ali Demi… Mihal Grameno kryengritës dhe luftëtar i pashoq ka deklaruar se u strehua në familje çame e cila, siç rezulton të jetë shprehur vet luftëtari “Ishte më patriot se ne”. Kadri Ali përmes aktivitetit të tij letrar shfaq në mënyrë të qartë ndjesinë kombëtare shqiptare. Por gjithëherë dëshiron të identifikohet si çam, kudo: në lagje, rrugë, shoqëri, krijimtari…Në moshën 31-vjeçare krijon familjen e tij. Njihet dhe martohet me vajzën çame, Mimoza të trungut Azemi, nga Shqefari Çamërisë. Ka tre fëmijë: Julian, Joana, Eneida. Të tre të martuar me çam. Vajza Joanës e ka emrin Çamëria. Gjithandej në shtëpitë e tyre vjen aromë Çamërie: në të folur e të kuvenduar, në të kënduar e në vaje; në të gatuar e të qëndisur… Historitë për të parët, luftëtarët, trojet, begatinë e zonës, miqtë dhe armiqtë vinë shpesh e shpesh, sa herë që rreth tryezës mblidhen të gjithë, djem e vajza, nipër e mbesa.


Rrugëtimi në Veri…

Kadri Ali u arsimua në Fakultetin e Gjuhës shqipe dhe letrësisë në vitin 1974. Të drejtën e studimit e fitoi në saj të përgatitjes cilësore gjatë viteve të gjimnazit tek “Gjergj Kastrioti” në Durrës. Si çdonjëri bashkëmoshatar edhe ai e priti me jo pak ethe emërimin i bindur dhe i ndërgjegjësuar se do të përfundonte në një nga skajet e Shqipërisë. Siç ndodhte asokohe, i bëjnë të ditur se emërimi tij në Kukës do të ishte për një periudhë 3-vjeçare, ndërkohë që kishte dëgjuar nga të tjerë se kjo ishte sa për të thënë pasi nuk do i dihej asnjëherë fundi viteve të qëndrimit larg nga familja. Ndërsa troket në derën e seksionit të arsimit në qytetin verior të Kukësit, mëson se shkolla e tij ishte në zonën e thellë të Orgjostit. Larg, shumë larg nga qendra qytetit. Për të arrirë atje duhej nisur në mëngjes herët për të mbërrirë në mbrëmje. Nuk kishte makina që kalonin andej nga gryka Vanave. I bindur se nuk kishte tjetër rrugë dhe i mbushur me vullnet e pasion për të shërbyer në arsim iu përvesh punës. Orgjosti, Zapodi, Pakishti, Kusharisthi dhe Arrëza ishin zona të thepisura, me fare pak tokë buke, me klimë shumë të ashpër në dimër. Bora e të ftohtët niste në mesin a në fundit e tetorit për të mos u shqitur deri në mesin e prillit. Temperaturat e ulta dhe reshjet e dendura të borës izolonin zonën për muaj të tëra nga pjesa tjetër. E ëma i pati përgatitur një jorgan të madh e të trashë për të përballuar temperaturat e ulta që shkonin deri në minus 18 gradë e minus 20 gradë. Mësuesi çam ruan shumë mbresa nga mikëpritja, bujaria, qëndresa dhe besnikëria e asaj treve. Bashkë me të në Orgjost kishte edhe të tjerë mësues “jabanxhinj” si mësuesi i Histori-Gjeografisë Agim Berisha, mësuesi Bio-kimisë Ramazan Reka. Fillimisht u vendosën në një shtëpi të braktisur, në kushte shumë të papërshtatshme. Kjo i nxiti të protestonin ndaj nuk vonoi edhe përshtatja e një klase si fjetinë në shkollë. Kadriu kujton se varfëria atje ishte në ekstrem, ndërkohë që nuk guxonte njeri të ngrinte zërin. Ishte koha e tufëzimit të bagëtive, veprim që synonte të zbuste disi skamjen e pashembullt. Mësuesi mban mend se ka parë brigadierin duke ngrënë fshehurazi bukë misri thatë, pa asgjë, fshehur, për të mos e parë të tjerët. Skamja ishte ulur këmkryq. “Ndonëse ishin të varfër ku nuk shkonte më, mikpritjen e tyre nuk e zbehte dot fukarallëku”,-kujton Ali. Ata madje ftoheshin në dasmat e djemve të fshatit. Kadriu mban mend martesën dhe gëzimin që ka përjetuar në dasmën e Enver Përllakut nga Novesela i cili mori nusen në Kollovoz. Fshati i donte dhe i respektonte mësuesit dhe një pritje e tillë këmbehej me punë këmbëngulëse nga mësuesit. Banorët ishin dashamirës ndaj arsimit dhe kishte shumë nxënës me inteligjencë, të mprehtë e të mbushur me pasion për shkollim. Fshati nuk kishte dritë në pjesën më të madhe të vitit ndaj mësimin dhe përgatitjet i bënin me dritën e zjarrit. Mësuesit e fshatit të thellë të Kukësit shkonin në shtëpitë e tyre dy-tri herë në vit. Ndodhte që me rradhë të merrin leje për festat e nëntorit, ndërsa për Vit të Ri dhe në pushimet e prillit vizitonin për pak ditë familjet dhe çmalleshin. Kështu ikën vitet. Nga tre të tilla në tetë. Para se të transferohet nga veriu, kërkon karakteristikën e punës të cilën e merr me plot lëvdata për seriozitetin, përkushtimin dhe emrin shumë të mirë të krijuar ndër vatrat e malësorëve të Gorës së Kukësit. Në vitin 1983 Kadri Ali transferohet në Durrës. Emërohet mësues në Rostej, malësi e Rrogozhinës. Këtë herë emërimi nuk pritet fare mirë. Ali kishte mbushur 30 vite. Ishte ende beqar. E përballoi me shumë saktificë atë periudhë të vështirë, por tani kishte ardhur koha të mendonte për të krijuar familje. Protesta e organizuar prej tij ishte provë e vështirë dhe me pasoja pasi asokohe askush nuk guxonte të bojkotonte punën dhe të ngrinte zërin kudër shtetit qoftë edhe për padrejtësitë që bëheshin. Megjithatë Ali vendosi të e bojkotojë punën. Proteston dhe u bën të qartë funksionarëve të shtetit se nuk do të shkojë në Rrogozhinë. Një vit e gjysmë pa punë. Me kalimin e kohës emërohet mësues në Armath të Manzës ku ndenji katër vite dhe më pas transferohet për të kaluar afro dy vite në shkollën e Luzit të Vogël në Kavajë. Fillimet e demokracisë e gjejnë Kadri Ali mësues në shkolën “Bajram Curri” në Durrës.


Krijimtaria…

Pranvera e vitit 1992 që përkon edhe me ardhjen e demokracisë në Shqipëri e gjen Kadri Ali në pozitat e redaktorit te gazeta “Çamëria”, jehona e së cilës kishte marrë përmasa të mëdha. 

Janë të shumtë poetët, prozatorët, publicistët, gazetarët, historianët që i kanë kushtuar vend kyç në shkrimet dhe librat e tyre Çamërisë. Një pjesë janë me gjak çam, të tjerë njohës e studiues të mirë të historisë dhe kulturës çame. 

Çamëria ka qenë kryefjalë në shumë e shumë përpjekje shkrimore të krijuesve: Aristidh Kola, Bilal Xhaferri, Moikom Zeqo, Hajredin Isufi, Agim Bajrami, Fatmir Muja, Agim Mato, Agim Desku, Ahmet Mehmeti, Nexhip Ejupi, Keidi Seidini, Anila Dahriu, Bedri Myftari, Bilall Maliqi, Brahim Avdyli, Fatime Kulli, Fatmir Terziu, Ali Podrimja, Gëzim Ajgeraj, Visar Zhiti, Gjokë Beci, Rudi Berisha, Haxhi Muhaxheri, Petraq Risto, Iliriana Sulkuqi, Laureta Petoshati, Kolec Traboini, Mehmet Ismail Sejko, Muhamet Luma, Mujo Buçpapaj, Murat Gashi, Naim Kelmendi, Namik Mane, Petraq Kote, Qerim Skenderaj, Rajmonda Mojsiu, Rita Saliu, Shaip Emërllahu, Shaip Beqiri, Sheremet Prokshi, Shqipe Hasani, Tafil Duraku, Valbona Hajro, Vasil Tabaku

Gazeta u bë një nga mundësitë më të mira për këta e të tjera zëra që jo vetëm në mënyrë letrare, por edhe me shkrime historike përcillnin gjithçka që kishte të bënte me të kaluarën historike të Çamërisë. Gazeta fillesat e saj i ka shumë vite më parë, që më 1945, por për shkak të rrjedhojave historike pati dekada “pushimi” e heshtjeje. Gazeta nisi të botohej në Tiranë dhe kryeredakot i saj qe Bashkim Kuçuku, ndërsa me interes ndiqeshin shkrimet sidomos të Agim Shehut. Nuk kaloi shumë kohë dhe Kadri Ali do të krijojë shtëpinë botuese “Juenio” (Julian, Eneida, Joana, duke u marrë atyre vetëm dy shkronjat e para). Shkrimet e para të Kadri Ali nisin në vitin 1974 tek “Drita” në moshën 23-vjeçare. Fillimisht poezi. Në vitin 1988 përpiqet të botojë librin për Çamërinë të cilin e dërgoi në shtëpinë botuese “Naim Frashëri”. Libri kalon në dorën e Bashkim Kuçukut i cili e miraton, ndërsa nuk botohet ngase nuk merr miratimin e personit të dytë. Ali, nisur jo vetëm nga kjo ndodhi, po edhe nga episode të shumta e të pafund, ka arritur në konkluzionin se gjatë kohës së komunizmit në Shqipëri çështja çame dhe Çamëria ishin tabu. Nuk guxonte njeri të merrej seriozisht me këtë çështje dhe as nuk kishte botime të lira. “Asnjë rresht, asnjëfjalë nuk shkruhej. Çdo gjë kalohej nën censurë të ashpër, të rreptë sa herë që flitej për Çamërinë. Regjimi komunist çështjen çame e kishte kthyer në tabu”,-arsyeton krijuesi e studiuesi Kadri Ali. Me arsyetimet e tij shkon edhe më tej duke thënë se batalionit “Çamëria” ia ndërruan emrin qëllimisht në qershorin e vitit 1944 duke i vënë emrin e një minoritari. Ali i ashpërson kritikat ndaj regjimit të asaj kohe dhe shkon deri në demaskimin e figurës së Enver Hoxhës lidhur me lënien qëllimisht të çështjes çame në harresë dhe mëshirë të fatit. “Enver Hoxha dërgonte luftëtarë për çlirimin e Vishegradit, në një kohë që popullësia çame masakrohej nga grekët”,-sjell ndërmend hisotrinë Kadri Ali. Këto e të dhëna të tjera krijuesi i ka bërë objekt në disa vepra të tij një pjesë në formën letrare e të tjera si dëshmi e dokumente historike. Ai e quan fat të madh dhe nder për gazetën “Çamëria” e cila pati bashkëpunëtorë si Agim Shehu, Abdi Ballta, Sherif Delvina, Fatos Merorapaj. Kadri Ali ka nxjerrë në qarkullim disa libra dhe konkretisht : “S’e kam nxjerrë në ankand Çamërinë” (poezi), “Çamëria, sfidë pro paqes” (artikuj kritik e shkencor, kumtesa), “Labirinthi i një tranzicioni” (roman), “Çorollepsja e të shtirurve” (tregime), “Honet s’i mbush askush” (poezi), “Çamëria…klithmë e mbytur” (roman me tri pjesë, i promovuar së fundi)…Në vitin 1976 panë dritën e botimit cikël me poezi të Kadri Ali në gazetën “Drita” në këndin e zërave të rinj. Që në atë kohë u njoh si krijues. Gjatë viteve të qëndrimit të tij në zonat më të thella të Kukësit iu përkushtua shumë krijimtarisë. Shkruante e sistemonte për t’i botuar më pas të plota me kalimin e viteve. Poeti e studiuesi çam ka një sërë subjektesh në tru. Si me shaka thotë se do e kapërcejë Floberin. Natyra e tij dashamirëse e rebele, këmbëngulja për të mos u tërhequr për asgjë dhe në asnjë rast, forca që ka në vetvete provokojnë ditë pas dite në ndjesitë e tij shpërthimin e një tematike për ta bërë objekt krijimtarie. Aktualisht Kadri Ali ka në botim dramën “Trimat që iu tremben shtriganët”. Ali ka qenë në Çamëri. Udhëtimi tij ka qenë i gjatë pasi ka marrë tragetin nga Ankona në Igumenicë dhe që andej në Paramithi. Është takuar me miq të të atit, Lutfiut. Ka biseduar me musliman e ortodoks. Miqtë e kanë pritur me shumë dashamirësi, por edhe me panik e frikë për shkak të ndjesisë shoviniste greke që ka kapluar sidomos njerëzit të cilët kanë kontakte me çamët. Pati mundësi të takonte mikun e shtëpisë, Kosta Kaliva, vizitoi sarajet e prindërve dhe gjyshërve, dyqanin e padëmtuar, themelet e kullave çame, tokat e livadhet. 24 orët e qëndrimit në tokën e babës e të nënës, të gjyshit e të fisit ishin të bollshme për të qetuar shpirtin e trazuar të një poetit, të një djali, nipi e stërnipi çam.


Për miqtë e Aliut

Të nderuar pjesëmarrës, në këtë aktivitet letrar, duke ju falenderuar për zemërsisht për praninë tuaj në këtë sallë, më lejoni t’u përcjell falenderime të veçanta organizatorve të kësaj pasditeje letrare dhe konkretisht, drejtueses së bibliotekës publike, znj Mirela Ylli, si dhe moderatores së talentuar, zonjës Teuta Dhima. Më lejoni gjithashtu të përshëndesh me mirënjohje ata që ndihmuan në mbarvajtjen e këtij aktiviteti dhe konkretisht, Agjensinë detare “Erled”. Shpk. Durrës, me administrator z. Gëzim Serenaj, si dhe administratorin e shtëpisë botuese “2M Company”, z. Aristark Osmani. Përshendetje të sinqerta meritojnë kryetari i shoqatës “Çamëria”, dega Durrës z.Artan Sulejmani si dhe zj. Merita Thartori, që bëri të mundur recitimin me aq ndjenjë të poezive të mija nga nxënësit. E po të vazdhojë me përshëndetje vargu i atyre që unë i përshëndes çiltërsisht është i pafund. Por koha e limituar s’më lejon ta bëj këtë.
Por theksoj, se do të kisha dal nga vetja, po të mos vija në dukje se përshëndetja më drithëruese, që më emocionon, që më bën të përjetoj krenari i takon çdo individi në këtë sallë me prejardhje nga trevat e Çamërisë, që ka ruajtur me fetiçizëm “të qënit çam”. Se kjo ndjesi sublime e të qënit çam, më nxiti mua të shkruaj ato vepra, që me krenari theksoj se janë të vlefshme për çdo çam, për të kuptuar ai, se i takon asaj pjese të popullsisë shqiptare, që është çcrtifikuar nga armiqtë e shqiptarizmit,si garda më e pathyeshme, më e paepshme, më determinjanta e fatit të shqiptarzimit, sot e mot më mot. E për t’ju vertetuar se ne camtë si komunitet u dalim në ëndërr armiqve të shqiptarizmit, u prishim gjumin, i bëjmë të jetojnë çdo minutë me frikën tonë…, i bëjmë të harxhojnë milarda euro për të shpërqëndruar vëmëndjen e opinionit botëror nga e drejta jonë legjitime për t’u kthyer si zot në trojet tona të lashta; Po ju bëj të njohur një lajm. Këtë lajm ma dërgoi këto ditë si mesazh, një cami ynë, që po bën një udhëtim turistik me korçere.

Po citoj tekstin e këtij mesazhi:

     “Kur anija turistike me 3000 turist nga mbarë bota u ankuruan në portin e Gumenicës, nga qendra e zërit dëgjuam përshëndetjen e kryetarit të bashkisë së Gumenicës, e cila, tekstualisht ishte kjo:
      - Mirëserdhët në qytetin e Gumenicës!
      -Mirë se erdhet në qytetin që më 27 qershor të vitit 1944 u shkatërrua nga rrënjët nga bandat shqiptare, muslimane, të cilat bashkëpunuam me fashizmin!”
     Pra ja, vëllezër, ç’shpifje, ç’partupësi bën hasmi ynë…Por këto shpifje, por këto paturpësi të armiqve tanë, po aq sa ne, duhet t’i ndërgjegjsojë dhe ligjëvënësit shqiptarë, që të shkundin shkujdesjen! Të shkundin shkujdesjen, ose të lënë çamin të bëj me efikasitet avokatinë e tij!
     E që çami të bëjë avokatin e tij, duhet tëjetë i pranishëm si titullar në krye të bashkive, në krye të ministrive e pse jo dhe në krye të shtetit.
     Vëllezër çam, jemi 400.000 frymë e kombit shqiptar ia kemi borxh t’i kujtojmë se nuk vdes jo shqiptarizmi! Jo! Jo! Jo!
     Nuk shuhet shqiptaria gjersa do të marrë frymë mbi dhe çami i fundit…!
     E në mbyllje të këtij falenderimi, auditorit të kësaj salle, i bëj të njohur se pas pak ditësh, do të kenë në duar skenarin e një drame të shkruar nga unë me të cilin, në një formë konfirmoj se unë po aq sa çam, jam dhe qytetar i denjë i qytetit ku kam lindur.

      Ju faleminderit Kadri Ali


Marrë nga bulevardionline.com

Hekuran Halili: IPE NË FLAMUR


IPE  NË  FLAMUR

Ipe egërsuar, Ipe me dy kokë
Njëra sheh nga Jugu, tjetra në veri
Me thonj e ke mbrojtur këtë pak tokë
Të prenë Kosovën, të prenë Çamërinë.

Ipe moj e zeza, që të prenë Atdhenë
Nga gjaku që rrodhi, e bëre flamurin
Egërsuar mbetesh, se ke bëre benë
Jug s’ësht’ Konispoli,Veri s’ësht’ Bajram Curri

Shihjani, shihjani gjuhën, Ipes me dy kokë
Dhe krahët e shtrirë, tej e tej Atdheut,
Ku jeni shqiptar, duket se ju thotë
Jeni apo s'jeni, bijt’ e Skënderbeut?!

Po sytë e saj, që s’u mbyllën kurrë,
Njëri sheh Veriun, tjetri Çamerinë,
Kur e bëm Kosovën, se ç’i ra një nur
Sikur nuse bëmë, prapë Shqipërinë
Ipe e Epirit, ipe me dy kokë

Me dy krah të hapur, Atdheut fluturim
Një orë në Shqipëri, një orë në Kosovë
Çdo sekond t’rreh zemra, moj për Çamërinë

Shenim: Në Çamëri, Ipe thërritet Shqiponja.



TAKIM I PËRDITSHËM

Përtej të përditshmes,
Përtej të zakonshmes,
Atje ku takohem
Me pragun e mallit,
Me pragun e ëndrrës
Kuquar nga gjaku,
Vaditur nga shpresa,
Piqem përherë
Me të madhërishmen.
Nënën time,
Çamërinë time ...

Kështu përditë,
Kështu përjetësisht,
Bashkë ne të dy
Çamëria ime,
Dashuria ime...

Përtej të zakonshmes,
Përtej të përditëshmes,
Tek fjala e besa e burrit,
Tek ëndrrat që s,vriten,
Tek e madhërishmja
Ku rron e rritesh,
Për ne të gjithë
Fillon e mbaron Ti 
Çamëria ime.
Dashuria ime!



HËNË E VISEVE TË MIA
( Variant)

…Vinte darka, më merrte uria
Ç,të më jepte e gjora nënë?..
Na kishin shkulur nga trojet .
Shkrrumë qenë bërë shtëpiat…
… Bukën e thatë ngjyente me hënë
Hënë e verdhë, si vezë nga Çameria
Hënë me bukë, bukë me hënë
Hënë e kafshuar nga unë…
...Hënë e viseve te mia…
…Hënë, zonjë hënë,
Hënë nga Çameria…

Pullumb Ahmeti: KLITHMË E SHPIRTIT



KLITHMË E SHPIRTIT

/Në përkujtim të masakrës dhe genocidit të bandave greke
të Napolon Zervës ndaj popullsisë martire shqiptare të Çamërisë/

Dhimbja mbi supe ndër vite rëndonte si male
kujtimet ikur vatrës natën gjëmës që e përgjaku
oj nane, ç'i ka, çi gjëmon e ulëret çeçi në sokake?
krisma pushke presin përgjysmë jetën e një plaku.

Fëmija sytmerruar në sergjen u fsheh nga paniku
porta shqyhet prej bishash ç'mendurisht kafshërore
vajguri, cekure dhe thika mbërthyer ulërisnin si ujku
dridhej foshnja barkut të nënës nga bishat zervore.

Tmerri mbuloi qiellin e Çamërisë me zjarre përflakur
banda vrasësish bekimin e kryqit u jepnin prifterinjtë
bij martirësh binin e gjakun derdhnin për tokën çame
thikat makabre çanin barqe nusesh mbushnin prenjtë.

Klithma e shpirtit të plagosur vrarë erërave të kohës
nën hark'kalaje kujton përgjakjen e natës Bartolomeut
supet tkurrur nga dhimbja e pamat vështron tej kodrës
aty ku si zogj krahprer ikët rrëpirave drejt mëmëdheut.

Çameri, vendi përrallor ku Pirro Epirioti ngriti mbretërinë
Çamëri ku bijt legjendar lirin i dhanë vendit të helenëve
Çamëri e të bukurave vasha pashallarët gjetën dashurinë
Çamëri o vend i bekuar përrallor gjyshrit tregojnë netëve.

Për ty Çamëri i thura përvjetorit të përgjakur këto vargje
zemërplagosur rend kohrave të gjesh djalin vrar ditë dasme
bijën barkçarë me foshnjën klithur gjirit te thar të së ëmës
burrin festebardh fjetur me armë përgjithmonë buze një are.

27 Qershor

Skënder R. Hoxha: ÇAMËRI



ÇAMËRI

Toka ime e djegur
Gjaku im i patharë
Syri im i paterur!
Çamëri
Të kujtoj masakrat
Gjenocidin që përjetove!
Çamëri
Të çoj fjalë
Përmes dallëndyshes
Përmes erërash
Të çoj fjalë
Edhe në ëndërr
Se TI je pjesë
E Diellit Tim
Pjesë e shkëputur
E Zemrës Sime...
Çamëri
Shpejt do të vijë dita
Të jemi bashkë
Në Dasmën tonë
Të Madhe –
Si dikur
Do të lahemi
Me lot gëzimi!

Gusht 2018

Mittwoch, 16. September 2020

Maxhun Osmanaj: ÇAMËRIA

Maxhun Osmanaj


ÇAMËRIA
 
Nga viti në vit
Dramën e shpirtit
Frymëmarrjen e kohës
Ta ndjeva  dhembshurisht
Sa  shume  më hyre në gji
Kur ta mësova fatin tragjik, Çamëri
Tani asnje këngë për ju
S'paska melodi,
Dhembje plagë Çamëri, gjithnjë.

Istog, 16.9.2020

Djepat e djegur çam dhe lulet që mbajnë erën e gjakut

Shkruan: Mehmet Rrema

Disa fjalë rreth poezisë "Në Çamëri" të poetit Haxhi Muhaxheri

Sa herë të marrësh në dorë për të lexuar poezi nga Haxhi Muhaxheri, mbushesh me emocione për nga thellësia e mendimit që përcjellin, për nga mesazhi atdhetar që të sjellin dhe nga bukuria artistike e shprehjes..


NË ÇAMËRI

Në Çamëri  
sa herë që bie shi – ndizet qielli 
Lumi i Lotëve del nga shtrati 
dhe rritet deti

Atje – 
të gjitha lulet
mbajnë erën e gjakut

Në Çamëri – çdo natë 
dëgjohet vaji i fëmijëve
që djepat ua kanë djegur
dhe Perëndive u errën sytë

Atje –
më nuk këndohen ninulla
as Vallja e Osmat Takës luhet

Në Çamëri
Sa herë lind dielli
mbijnë lulet e shpresës
dhe ëndrrat përshpirten 
në rrethin e shtatë

Atje –
veç Zoti nuk është zën peng
__
02.06.2018


Një pëllumb, fluturon rreth vendit ku dikur fisi i tij kishin çrrdhen. Aty lëshonin vezët, i ngrohnin me kujdes, me kujdes nëne, të nënës që ka marrë,për sipër të ripërtërij jetën. Por aty tashmë ka dekada e shekuj që është dukur gjarpëri me dy gjuhë e katër kokë. Ka prishur çerdhen e pëllumbit, ka ngrënë vezet e biles ka ndryshuar dhe ngjyrën e puplave të pëllumbit. E ka bërë këtë, se nuk do, që në atë vend, të mbesë asnjë shenjë se dikur këtu ka qenë vendi i pëllumbave. Nuk do të ekzistojë asnjë shenjë e dëshmi se këtu nëse ndonjë ditë, pëllumbat që ikën, që mundën t'i shpëtojnë kafshimit të tij, të mund të kthehen e të ndërtojnë folenë. Kështu është rraca e gjarpërit të zi. Është ushqyer gjithë jetën me atë çfarë kanë pasur të tjerët. Pëllumbi i lutet shqiponjës, shqiponjës atje tek pisha në Llogara, atje të majë të Jezercës, në Majë të Hekurave, atje ku ka shtëpinë shqiponja, por edhe ajo ka kohë që vuan. Ka kohë që në luftën me bajlozët iu kanë plagosur të dy krahët. Edhe ajo lëngon në shtratin e sajë, duke u munduar, por plagët janë të thella e askush nuk erdhi t'ja mjekojë. Të gjitha premtimet u kthyen në pluhur, e pluhurin e mori era dhe e treti larg, ndoshta dhe pluhurit të mos i mbetej asnjë shenjë.
"...Sa herë bie shi / ndizet qielli..." - thotë poeti Haxhi Muhaxheri në vargjet e tij mbushur me diamante. E për fat të keq, ai shi, që shikon poeti ka ra në Çamëri prej kohësh. Ka ra shi e furtuna të pashembullta. Ka ra shi me zjarr që ka djegur e ka përvëluar gurin drurin tokën dhe njerëzit. Sa herë ai shi ka ra mbi popullsinë çame, ka ra si në asnjë vend tjetër të Evropës. Veç motra e saj ia din hallet. Ndaj, nuk ka se si të mos vërshojë e të dalë nga shtrati - Lumi i Lotëve / Sa herë bie shi...

Deti mbushet me lot… thotë poeti Haxhi Muhaxheri. Po mbushet me lotët e Doruntinës sepse ka mbetur e burgosur larg, në shtëpinë e gjarpërit e aty duhet të ndërroi lëkurën e të veshë atë të gjarpërit, nëse do të jetojë. E jetë,i thënçim. Jetë me lëkurë gjarpëri. Të jetojë e të harrojë veten, të mohojë gjuhën e nënës,të mohojë gjithçka vetëm për të marrë frymë... 
Sa herë bie shi… Po në Çamërinë e djegur, të vrarë, të dëbuar, të dhunuar; shiu, rrebeshet, furtunat, nuk kanë pushuar që më vitin 1913, kur fuqitë e mëdha të botës, krejt padrejtësisht, e shkëputën këtë degë nga trungu i saj. Dega e shkëputur u bë lodër në duart e shovinistëve grek të të gjitha ngjyrave. I vranë, i dogjën, i shpërgulën, i shpronësuan, u ndërruan gjuhën, u ndërruan emërin e vendbanimeve, përdorën të gjithë metodat më barbare për ta fshirë nga harta fjalën Çamëri. Ra shumë shi, u derdh shumë gjak e lot, sa Joni u mbush jo me ujin e kripur po me lotin e çamëve mbi të cilët u ushtua gjenocid i pa shoq, në sy të Evrupëzezës.


Lulet me erën e gjakut, djepat e djegur dhe vaji i fëmijëve çam.

...Atje të gjitha lulet
mbajnë erën e gjakut…


E çfar ere, çfarë arome mund të kenë lulet dhe gurët e rrugës, kur aty gjaku u derdh si shi me shtamba. Aty njerëzit u vranë për hobi. Fëmijët u nxorrën me bajinetën e pushkës nga barku i nënës. U përdor masakra më e pashembullt vetëm për të zhdukur një popull, pse qëndronte në trojet e veta. Aty lulet dhe ëndrrat kanë erë gjaku e dhimbje. Vetëm me gjashtë fjalë, të vendosura me kujdesin e diamantpunuesit, poeti Haxhi Muhaxheri e ka ngritur zërin e protestës deri në qiell. Kush poet më bukur se ai, vetëm me gjashtë fjalë do të ndërtonte një aktakuzë kaq të fortë e të drejtë...

...Në Çamëri – çdo natë 
dëgjohet vaji i fëmijëve
që djepat ua kanë djegur…


Është vetë toka që qan e rënkon, sepse në çdo pëllëmbë të asaj toke ka një krim. Qajnë dhe gurët e rrugës sepse, pranë çdo guri mund të jetë një muranë, për të treguar se aty një apo disa njerëz u flijuan për këtë tokë, aty u vra një burrë apo u dogj një fëmi. Ai vend qan e mallkon çdo natë barbarët që nga dhespoti Thanas,tek Deli Jaanaqi që kreu masakrën e egër në përroin e Salanit, të pasuar nga kriminelë të tjerë su Johan Metaxi, Gambeta e sa e sa të tjerë deri tek dhespoti i Janinës Spirdhoni, apo Zerva e Zervët e sotëm, të cilët, jo vetëm që nuk kanë guximin dhe ndërgjegjen njerëzore të pranojnë gjenocidin, por me metoda të sofistikuara e herë hapur duke demostruar gjuhën e të fortit, ushtojnë dhunë mbi çdo çam.


"...Perëndive u erren sytë" - thotë poeti

Po ku jeni o perëndi?! Ku jeni fshehur e nuk po dukeni, apo perpndinë e krijuan të fortit për të shtypur të dobëtit. Apo vërtetë jeni verbuar, siç thotë poeti, e nuk shikoni këto krime. Ndoshta dhe ju, perëndi, kei qarë kaq shumë sa nga kripa e lotit u janë errur, e verbuar sytë...

...Atje –
më nuk këndohen ninulla
as Vallja e Osmat Takës luhet...


Ninullat janë kthyer në vaj. Atje, në Çamëri ka vetëm vende të rënësh, të djegurish. Në vend të ninullave, këndohen këngë dhimbje Çamëri, moj Çamëri… dhe gurra e lotit shpërthen fuqishëm. Toka gjëmon, toka rënkon, toka dhemb, ndërsa Haxi Muhaxheri vetë me një varg ia ka treguar botës se çfarë ka bërë me veprimet e saj të dhunëshme, të vitit të zi 1913

Ka kohë që vallja e bukur e Osman Takës e ka humbur ritmin e sajë. Nuk ngjanë me atë të parën. Ca tinguj të çuditshëm, tinguj, që dëgjohen rëndom buzuqeve te Athinës, e ngatërrojnë melodinë e bukur e valltarët ngatërrojnë ritmin, por… Shovinistët grek u mu duan dhe arritën shumë të fshinin çdo gjë nga faqja e dheut që i përket një populli siç ëshyë Çamëria. Arritën shumë, por vetëm një gjë nuk mundën e nuk do të mundin. Të fshijnë shpirtin çam. Jo, atë nuk do të munden kurrë.
Vallja e Osman Takës luhet kudo e tingujt e sajë bien si çekan mbi kokat e qeveritarëve të sotëm grek.


Vallja e Osman Takes...

Poeti e sjellë në vargjet e tij këtë valle, ku valltari popullor, i lindur e rritur në këtë tokë, rritur duke lëruar arën e mbjellë bereqetin apo duke kullotur bagëtinë, ka mësuar dhe të këndojë e vallëzojë, sepse kënga e vallja në shekuj e kanë shoqëruar shqiptarin në ditë të mira e të vështira. Ai zgjedh pikërisht këtë valle ku valltari me lëvizjet e ti akrobatike duket dikur fluturon drejtë qiellit, ngrihet aq lart sa edhe shqiponjat e po ashtu,ulet  e prek tokën me forë. Kjo duket sikur ai bën një premtim. Duke goditur tokën dhe parë lart nga qielli ai duket se bën një premtim: "Për këtë tokë, e për këtë qiell, kurrë nuk kam për t'i lëshuar e as për t'i ndërruar këto troje". Thotë artisti popullor, të njëjtin premtim jep çdo shqiptar. Ai duket sikur është duke i thënë Evrupës. Në këtë tokë më kanë rënë të parët, këtu është e do të jetë vendi im. Nuk ia mora askujt, e nuk ia ap askujt, po ti moj Evropë ma grabite. Më fute thikën pas shpinë mua, mua që i vura gjoksin perandorisë e nuk e lashë të të prekë. E ndalova, po për dreq ajo më mbeti mua, të mbetur vetëm, pa asnjë ndihmë, në derë. Më mbajti të pushtuar gjatë aq gjatë sa ju u zhvilluat e unë mbeta në errësirë, e, kur erdhi puna që petandoria e zezë u shpërbë, mua më ktheu në mall. Më ktheu në mall e ju me këtë mall, kënaqët oreksin e të tjerëve. Më copëtuat, më kafshuat ashpër. Ju, zemërmirët në kurrizin e gjakun tim, që ende sot nuk keni guximin të pranoni padrejtësinë që keni bërë. Akoma sot nuk keni guximin të thoni na fal. Por vallja e Osman Takës do të vazhdoi të hidhet në këto troje, sepse vetëm këtu e në asnjë vend tjetër mund të hidhet kaq bukur. 
Poeti Haxhi Muhaxheri, nëpërmes vargjeve të tij të fuqishme, të fuqishme për nga pikëpamja logjike, thotë se këto valle e këto këngë, vetëm në trojet shqiptare mund të hidhen...

Tanë mori Tanë, Tanë mori e zeza Tanë, degjohet si vaji i mbytur që nuk dihet nga vjen. Dihet që buron në malet e bukura të jugut të Shqipërisë sepse atje është dhe burimi i dhembjeve. E Tana e di, por çfarë mund të bëjë, ku shqiponja e plagosur rënkon në shtratin e ftohtë dhe kur vetë ajo që e plagosi, Evrupë xeza, nuk ka kohë të merret as me lerdhen e pëllumbit as me Tanën. Nuk merret se po të donte nuk do ta kishte lejuar gjarpërin. Evrupa e ka për turp të pranoi fajet dhe krimet e sajë. Ajo më parë përligj padrejtësinë se të pranojë fajësinë.
E tashmë nuk ka Kostandin të shkojë të marrë Doruntinën. Ajo e shkëputur nga prehëri mënës qëndron atje, atje ku dikur lulëzonin limonat e portokalle, atje ku dikur valët përkëdhelnin bregun me ninulla dashurie.

"...Në Çamëri
Sa herë lind dielli
mbijnë lulet e shpresës
dhe ëndrrat përshpirten 
në rrethin e shtatë…."


Ashtu si Dantja edhe poeti ynë, pas një rruge të gjatë në ferrin e pashoq, ku çdo gjë digjet, kthehet në parajsë. Për poetin nis të lindi dielli. Lind dielli i shpreses. Shpresa motorri i jetës. Nis e gjallëron çdo gjë. Nisin të çelin lulet. Lulet lidhin frute e frutet fara. Farat do të mbijnë përsëri në truallin çam. Është shpirti çam që nuk është zhdukur. Është dashuria për tokën e shenjtë, që, edhe pse e larë me gjak, ruan akoma aftësinë rigjeneruese. Sepse ëndrrat pëshpëritin në rrethin e shtatë.
 
...Atje –
veç Zoti nuk është zënë peng…


Gjithçka u kanë marrë çamëve, vetëm shpirtin e tyre nuk kanë mundur tua marrin. Vetëm identitetin e tyre nuk mund tua martin. Kudo që janë, herë në heshtje, herë me zë të ulët, herë duke ngritur zërin deri në qiell ata, përveç shqiptar, të thonë jemi çam. Jemi e do të mbesim dhe, një ditë do të kthehemi në Çamëri.

Ky është poeti i fjalëve të koncentruara e të vendosura me shumë kujdes në vendin e vet, Haxhi Muhaxheri, i cili ashtu si në të gjithë opusin e tij na dhuron poezi të mrekullueshme, poezi, të cilat e pasurojnë fondin e artë të poezisë shqipe. Poezi që do të ishin një lëmë i mirë studimi për studiuesit e poezisë. Për nga paraqitja estetike, stilistike e artistike do të ishin një material i domosdoshëm për të qenë në antologjitë shkollore…

Mittwoch, 9. September 2020

Ajne Ibërhysaj: NË ÇAMËRI ASHTI KULLON PËRJETËSI

Ajne Ibërhysaj
 
NË ÇAMËRI ASHTI KULLON PËRJETËSI 

Çamëri 
Lundron mbi rërën e zjarrtë të kohës 
Vitet mortore gdhenden me vijat e hartës 
Rrugët ndriçojnë horizontet e mjegullta 
Lotët bien e i njomin gjethet nën tokë 
Fusha e pafundme me qiell të venitur 
Shtëpitë pluskojnë terr 
E dritaret kërkojnë dritën 
Koha matë heshtjen e gjëmon stralli 
Dheu si një varr lundrues e varros qetësinë
E Ti mbetesh si lulja nën akull 
Çamëri 
Erërat të rrëmbejnë e valët lëshojnë klithmë 
Edhe paqja venitet përball teje 
Akujt shkrihen e mbijnë gjethnjomat 
Flet dhimbshëm arkitektura drithëruese 
Zgjon një zë 
Shekujt ringjallin mijëra melodi dhimbjesh

Në Çamëri ende lind dielli 
Ende tymon e këndohet pathosi Ilirik
Si bajrak prekë kraharorin e lumon qiellin 
Errën vitet e ashti kullon përjetësi 
Mbështjellë kohën si shpend i përgjakur
Shekujt dremitën e rruga njomet me gjethe dafine