Nga Petraq Bubari
(Refleksione për librin e Eneida Ali për librin “Bota çame në romanin e pare për Çamërinë")
(Refleksione për librin e Eneida Ali për librin “Bota çame në romanin e pare për Çamërinë")
Të shkruash për shkrimtarin Kadri Ali nuk është e lehtë. Kushdo që merr përsipër të shkruaj për këtë shkrimtar do ndjejë impresion të dyfishtë, atë të vlerave që kanë librat e tij dhe admirimin për popullin çam. Rrallë herë e ndeshim këtë fenomen, ngacmimet e të cilit vinë në rritje sa më shumë njihesh me jetën dhe veprën e Kadri Aliut. Dhe ajo që të bën të ndjesh admirim për të është se ai të gjithë librat e tij ia ka kushtuar Çamërisë, andej ku ka dhe origjinën.
I lindur në Durrës në 6 maj 1953, Kadri Aliu përfundoi studimet në Universitetin e Tiranës, fakultetin e letërsisë në vitin 1974. Pasi ka kryer disa kohë detyrën e mësuesit në zona veriore të Shqipërisë, më saktë në Kukës, mbas ardhjes së demokracisë u muar me biznes të vetin.
I ingranuar fort në lëvizjen demokratike si shumë intelektualë të tjerë të bindur në veten e tyre. Kadri Ali zhvilloi një aktivitet të gjithëanshëm nëpërmjet detyrës së redaktorit të gazetës Çamëria”. Ai me një qartësi të madhe u përball me njerëz, grupe dhe ide të cilat në një farë mënyre dëmtonin çështjen e popullit çam.
Sot Kadri Ali është autor i nëntë librave artistikë, politikë, studimorë dhe publiçsitikë.
Por libri i fundit që u botua këto kohë “Trilogjia ”Çamëria ... klithmë e mbytur” me tingujt që emeton, depërtoi deri në zonat më të largëta të Veriut të tokave shqiptare, në Kosovën tashmë të çliruar.
Eshtë pikërisht ky libër që e bëri prof.Dr. Shefqet Sahit Canhasi nga Prishtina të mrekullohet e të ulet e të shkruaj me “breshëri” artikullin e tij elegant “Një roman historik – poezi dhimbjemadhe e Çamërisë”. Shkruar në një kohë rekord, studimi i këtij profesori nga Prishtina por që punon në Baden Baden, përbën dhe tharmin e këtij libri që kanë tashmë lexuesit në dorë.
Duke shkruar për romanin e Kadri Ali, Dr. Shefqet Sahit Canhasi, njëkohësisht ka shkruar për të gjitha historitë e popullit çam. Ai veçse fokuson gjërat më të rendësishme në kalvarin e mbetur pezull të vuajtjeve të këtij populli martir. Ndonëse shumë autorë të ndryshëm nga Shqipëria kanë shkruar vazhdimisht për krijimtarinë e shkrimtarit të dashur Kadri Ali, shkrimi studimor i profesorit nga Prishtina vishet me mantelin gati profetik e vjen në duart e lexuesve në mbarë trojet shqiptare si një lloj manifesti, manifest pamletik.
Në librin që po paraqesim janë sjellë shumë shkrime për veprën e shkrimtarit Kadri Ali. Emra të dëgjuar në botën shqiptare dhe më gjërë.
Resmi Osmani, Halim Maloku, Josif Doja, Sadik Përvetica, Llambi Kallço, i ndjeri Riza Lahi, Vladimir Muça, Agim Bajrami, Fatmir Minguli. Janë prononcuar në forma të ndryshme Jorgo Bllaci, Spiro Kristo dhe Visar Zhiti.
Për të ardhur në romanin trilogji “Çamëria…klithmë e mbytur” Kadri Ali – ut i është dashur të kalojë përvoja të tëra si shkrimtar, si gazetar, si studjues e si poet. Fillimet e tij të paraqitura në shtypin e kohës janë fill mbas vitit 1990, shkrime që janë pasqyruar me modesti në librin “Çamëria… sfidë pro paqes”.
Libri i parë me poezi ishte ai që tronditi aeralin qytetar jo vetëm në Shqipëri, por shumë më gjërë. Ky libër i vogël i botuar në vitin 1994 dhe i ribotuar në 2013, qe tharmi me të cilin u mbruajtën librat e mëvonshëm romani bashkohor “Labitinthi i një tranzicioni” dhe që u pasua me tregimet e bukura e mbresëlënëse në librin “Qorollepsja e të shtirurve”. Edhe në këtë libër me tregime e sheh embrionin e jetës së tij romani “Çamëria... klithmë e mbytur”. Libri i gjashtë i Kadri Ali – ut është me poezi dhe titullohet “Honet s’i mbush …kërkush”.
Këta libra kanë një tis mbështjellës sa mistik aq dhe afër realitetit. Në titujt e këtyre librave dallon tre pikëshi i reminishencës, çka tregon një ankth të madh, një tronditje, një ndalesë për të marrë pak frymë nga trysnia e asaj që i ndodhi popullit çam dhe asaj që po qorollepset sot.
Studimet e autorëve të ndryshëm që janë sjellë në këtë libër janë më se analitike. Ato me një finesë të dallushme fort bukur, janë një kornizë elegante për portretin e Kadri Ali –ut si atdhetar, si shkrimtar, si luftëtar i skalionit të parë për të drejtat e popullit të tij.
Ndryshe nga disa shkrime që qarkullojnë në faqet e portaleve elektronikë apo në faqet e fletoreve letrare, analizat e autorëve në këtë libër janë shumë konkrete, ku veç dashamirësisë dhe fisnikërisë që emetojnë japin të dhëna të vlefshme për aspekte të zhvillimit të letërsisë në Shqipëri e jashtë saj, në trojet shqiptare.
Secili autor në mënyrë të pavarur i ngjitet obeliskut të çështjes çame duke dhënë nga vetja kontributin e tij, obelisk që vetë autori, shkrimtari Kadri Ali e ka ngritur. Të gjithë librat e tij, përbëjnë një eksepsion të pastër, flasin vetëm për problemin e çështjes së popullit çam, për historinë e tij të dhimbshme. Në këtë mënyrë ai bëhet vit pas viti tepër i njohur në qarqet gazetareske, të lidhjes së Shkrimtarëve dhe të sferës politike.
Shumë sinjifikative është dhe intervista që bëri gazetarja e njohur Kozeta Mamaqi me Kadri Aliun në Radio Tirana, menjëherë pas botimit të vëllimit të parë me poezi të Kadriut.
Kjo vepër e Kadri Aliut, veçanarisht romani trilogjik “Çamëria…klithmë e mbytur” duhet propaganduar edhe në qarqet e caktuara të shtetit shqiptar, madje duhet çuar edhe në ambsadat e huaja në akredituara në Shqipëri.
E shoh me vend që të citoj një fragment i marrë nga libri në fjalë, shkëputur nga shkrimi i Fatmir Mingulit kushtuar pjesës së dytë të trilogjisë kadriane:
“ Autori luan me figurat kistorike ku në një sfond të qartë duken kapacitetet e mëdha të fantazisë të shkrimeve të Kadri Ali. Një stil elastik narrativ, i ngjashëm me grushtimet e boksierit me famë në Amerikë, Ago Ajdhonati, sjell në faqet e romanit ngjarjet e jetës së Agos në Amerikë, ngjarje që lexuesi do t’i gjejë tepër të këndëshme në shoqëri me shkencëtaren Parga Kuqi dhe të jatin e saj. Gjetja e bukur letrare, metaforike “grushtmbajtës “ si boksier e Agos është njëkohësisht dhe durimi i madh i popullit çam, që ashtu si në një ndeshje madhore boksi prêt fitoren e vet të pashmangëshme.“
Dhe si për ironi të fatit, mendja e shkrimatrit Kadri Ali e paralelizon ndeshjen e boksit me përpjekjet e popullit çam kundër „ boksierëve“ të ringut politik. E të mos harrojmë se vetë Kadri Ali , shkrimtari dora vetë është një boksier i lindur dhe i stërvitur për vite me rasdhë. Kjo tregon se fantazia e tij si krijues artistik i ka këmbët në tokë dhe kështu arrin të materializojë ne letrën e librit ato çka ai ka ndjerë dhe ndjen vazhdimisht.
Por nuk është kjo vetëm një formë që ai përdor në veprat e tij. Ashtu siç thotë e bija e tija tashmë e lauruar në Univeristet italian në parathnien modeste në kruen e librit në fjalë:
“Në atë ditë të promovimit të librit të atit tim, në sallën e mbushur plot e përplot, aktori i madh, i impresionuar nga forca magjepsëse e vargjeve s’i la radhë koleges së tij, aktores së Teatrit të Durrësit, Liri Dushi, e ftuar edhe ajo të recitonte vargje nga libri, por i recitoi një e nga një poezitë që nga vargu i parë deri te vargu i fundit i librit, duke u shtuar magjinë vargjeve me artin e tij të madh…
Me këtë imazh, ku aktori i madh Mirush Kabashi më parafytërohej duke recituar krijime të babait tim, e kam përcjellë në vite ecurinë artistike të tij .
Dhe ndjesitë që përjetoja vit pas viti, pak e nga pak u shndruan në krenari.
Krenari që kur shihja se arti i babait tim emociononte deri në impresion me qindra lexues. E këtë impresion që përcjell te çdokush, arti i babait tim e ka analizuar mjeshtërisht, studjuesi e njohësi i thellë i letërsisë shqipe, doktor profesor Shefqet Sahit Canhasi. Vlera të artit të tim eti kanë nxjerrë në pah profesor Resmi Osmani, Halim Maloku, Fatmir Minguli, Vladimir Muça, Riza Lahi, Josif Doja, Agim Bajrami si dhe gazetarët Sadik Përvetica dhe Llambi Kallço.
Ishin shkrimet e këtyre personaliteteve të botuara në faqet e shtypit periodik, që më nxitën e më lehtësuan punën për hartimin e këtij libri që shpresoj të mirëpritet nga lexuesit.”
Profecia ndodhi. Libri është shpërndarë e po lexohet gjithandej për të arritur dhe çastin e kalimit në trojet shqipatre si në Kosovë, Maqedoni e Mal të Zi.
I lindur në Durrës në 6 maj 1953, Kadri Aliu përfundoi studimet në Universitetin e Tiranës, fakultetin e letërsisë në vitin 1974. Pasi ka kryer disa kohë detyrën e mësuesit në zona veriore të Shqipërisë, më saktë në Kukës, mbas ardhjes së demokracisë u muar me biznes të vetin.
I ingranuar fort në lëvizjen demokratike si shumë intelektualë të tjerë të bindur në veten e tyre. Kadri Ali zhvilloi një aktivitet të gjithëanshëm nëpërmjet detyrës së redaktorit të gazetës Çamëria”. Ai me një qartësi të madhe u përball me njerëz, grupe dhe ide të cilat në një farë mënyre dëmtonin çështjen e popullit çam.
Sot Kadri Ali është autor i nëntë librave artistikë, politikë, studimorë dhe publiçsitikë.
Por libri i fundit që u botua këto kohë “Trilogjia ”Çamëria ... klithmë e mbytur” me tingujt që emeton, depërtoi deri në zonat më të largëta të Veriut të tokave shqiptare, në Kosovën tashmë të çliruar.
Eshtë pikërisht ky libër që e bëri prof.Dr. Shefqet Sahit Canhasi nga Prishtina të mrekullohet e të ulet e të shkruaj me “breshëri” artikullin e tij elegant “Një roman historik – poezi dhimbjemadhe e Çamërisë”. Shkruar në një kohë rekord, studimi i këtij profesori nga Prishtina por që punon në Baden Baden, përbën dhe tharmin e këtij libri që kanë tashmë lexuesit në dorë.
Duke shkruar për romanin e Kadri Ali, Dr. Shefqet Sahit Canhasi, njëkohësisht ka shkruar për të gjitha historitë e popullit çam. Ai veçse fokuson gjërat më të rendësishme në kalvarin e mbetur pezull të vuajtjeve të këtij populli martir. Ndonëse shumë autorë të ndryshëm nga Shqipëria kanë shkruar vazhdimisht për krijimtarinë e shkrimtarit të dashur Kadri Ali, shkrimi studimor i profesorit nga Prishtina vishet me mantelin gati profetik e vjen në duart e lexuesve në mbarë trojet shqiptare si një lloj manifesti, manifest pamletik.
Në librin që po paraqesim janë sjellë shumë shkrime për veprën e shkrimtarit Kadri Ali. Emra të dëgjuar në botën shqiptare dhe më gjërë.
Resmi Osmani, Halim Maloku, Josif Doja, Sadik Përvetica, Llambi Kallço, i ndjeri Riza Lahi, Vladimir Muça, Agim Bajrami, Fatmir Minguli. Janë prononcuar në forma të ndryshme Jorgo Bllaci, Spiro Kristo dhe Visar Zhiti.
Për të ardhur në romanin trilogji “Çamëria…klithmë e mbytur” Kadri Ali – ut i është dashur të kalojë përvoja të tëra si shkrimtar, si gazetar, si studjues e si poet. Fillimet e tij të paraqitura në shtypin e kohës janë fill mbas vitit 1990, shkrime që janë pasqyruar me modesti në librin “Çamëria… sfidë pro paqes”.
Libri i parë me poezi ishte ai që tronditi aeralin qytetar jo vetëm në Shqipëri, por shumë më gjërë. Ky libër i vogël i botuar në vitin 1994 dhe i ribotuar në 2013, qe tharmi me të cilin u mbruajtën librat e mëvonshëm romani bashkohor “Labitinthi i një tranzicioni” dhe që u pasua me tregimet e bukura e mbresëlënëse në librin “Qorollepsja e të shtirurve”. Edhe në këtë libër me tregime e sheh embrionin e jetës së tij romani “Çamëria... klithmë e mbytur”. Libri i gjashtë i Kadri Ali – ut është me poezi dhe titullohet “Honet s’i mbush …kërkush”.
Këta libra kanë një tis mbështjellës sa mistik aq dhe afër realitetit. Në titujt e këtyre librave dallon tre pikëshi i reminishencës, çka tregon një ankth të madh, një tronditje, një ndalesë për të marrë pak frymë nga trysnia e asaj që i ndodhi popullit çam dhe asaj që po qorollepset sot.
Studimet e autorëve të ndryshëm që janë sjellë në këtë libër janë më se analitike. Ato me një finesë të dallushme fort bukur, janë një kornizë elegante për portretin e Kadri Ali –ut si atdhetar, si shkrimtar, si luftëtar i skalionit të parë për të drejtat e popullit të tij.
Ndryshe nga disa shkrime që qarkullojnë në faqet e portaleve elektronikë apo në faqet e fletoreve letrare, analizat e autorëve në këtë libër janë shumë konkrete, ku veç dashamirësisë dhe fisnikërisë që emetojnë japin të dhëna të vlefshme për aspekte të zhvillimit të letërsisë në Shqipëri e jashtë saj, në trojet shqiptare.
Secili autor në mënyrë të pavarur i ngjitet obeliskut të çështjes çame duke dhënë nga vetja kontributin e tij, obelisk që vetë autori, shkrimtari Kadri Ali e ka ngritur. Të gjithë librat e tij, përbëjnë një eksepsion të pastër, flasin vetëm për problemin e çështjes së popullit çam, për historinë e tij të dhimbshme. Në këtë mënyrë ai bëhet vit pas viti tepër i njohur në qarqet gazetareske, të lidhjes së Shkrimtarëve dhe të sferës politike.
Shumë sinjifikative është dhe intervista që bëri gazetarja e njohur Kozeta Mamaqi me Kadri Aliun në Radio Tirana, menjëherë pas botimit të vëllimit të parë me poezi të Kadriut.
Kjo vepër e Kadri Aliut, veçanarisht romani trilogjik “Çamëria…klithmë e mbytur” duhet propaganduar edhe në qarqet e caktuara të shtetit shqiptar, madje duhet çuar edhe në ambsadat e huaja në akredituara në Shqipëri.
E shoh me vend që të citoj një fragment i marrë nga libri në fjalë, shkëputur nga shkrimi i Fatmir Mingulit kushtuar pjesës së dytë të trilogjisë kadriane:
“ Autori luan me figurat kistorike ku në një sfond të qartë duken kapacitetet e mëdha të fantazisë të shkrimeve të Kadri Ali. Një stil elastik narrativ, i ngjashëm me grushtimet e boksierit me famë në Amerikë, Ago Ajdhonati, sjell në faqet e romanit ngjarjet e jetës së Agos në Amerikë, ngjarje që lexuesi do t’i gjejë tepër të këndëshme në shoqëri me shkencëtaren Parga Kuqi dhe të jatin e saj. Gjetja e bukur letrare, metaforike “grushtmbajtës “ si boksier e Agos është njëkohësisht dhe durimi i madh i popullit çam, që ashtu si në një ndeshje madhore boksi prêt fitoren e vet të pashmangëshme.“
Dhe si për ironi të fatit, mendja e shkrimatrit Kadri Ali e paralelizon ndeshjen e boksit me përpjekjet e popullit çam kundër „ boksierëve“ të ringut politik. E të mos harrojmë se vetë Kadri Ali , shkrimtari dora vetë është një boksier i lindur dhe i stërvitur për vite me rasdhë. Kjo tregon se fantazia e tij si krijues artistik i ka këmbët në tokë dhe kështu arrin të materializojë ne letrën e librit ato çka ai ka ndjerë dhe ndjen vazhdimisht.
Por nuk është kjo vetëm një formë që ai përdor në veprat e tij. Ashtu siç thotë e bija e tija tashmë e lauruar në Univeristet italian në parathnien modeste në kruen e librit në fjalë:
“Në atë ditë të promovimit të librit të atit tim, në sallën e mbushur plot e përplot, aktori i madh, i impresionuar nga forca magjepsëse e vargjeve s’i la radhë koleges së tij, aktores së Teatrit të Durrësit, Liri Dushi, e ftuar edhe ajo të recitonte vargje nga libri, por i recitoi një e nga një poezitë që nga vargu i parë deri te vargu i fundit i librit, duke u shtuar magjinë vargjeve me artin e tij të madh…
Me këtë imazh, ku aktori i madh Mirush Kabashi më parafytërohej duke recituar krijime të babait tim, e kam përcjellë në vite ecurinë artistike të tij .
Dhe ndjesitë që përjetoja vit pas viti, pak e nga pak u shndruan në krenari.
Krenari që kur shihja se arti i babait tim emociononte deri në impresion me qindra lexues. E këtë impresion që përcjell te çdokush, arti i babait tim e ka analizuar mjeshtërisht, studjuesi e njohësi i thellë i letërsisë shqipe, doktor profesor Shefqet Sahit Canhasi. Vlera të artit të tim eti kanë nxjerrë në pah profesor Resmi Osmani, Halim Maloku, Fatmir Minguli, Vladimir Muça, Riza Lahi, Josif Doja, Agim Bajrami si dhe gazetarët Sadik Përvetica dhe Llambi Kallço.
Ishin shkrimet e këtyre personaliteteve të botuara në faqet e shtypit periodik, që më nxitën e më lehtësuan punën për hartimin e këtij libri që shpresoj të mirëpritet nga lexuesit.”
Profecia ndodhi. Libri është shpërndarë e po lexohet gjithandej për të arritur dhe çastin e kalimit në trojet shqipatre si në Kosovë, Maqedoni e Mal të Zi.
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen